Polskie 100 lat godziny emisji w telewizji, obsada, kiedy leci i gdzie obejrzeć

Opis (streszczenie): Podczas wprowadzania stanu wojennego w różnego rodzaju akcjach pacyfikacyjnych, brało udział blisko 80 tysięcy żołnierzy, ponad 100 tysięcy funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, milicji i ZOMO, oraz 46 tysięcy rezerwistów wcielonych do Ruchomych Odwodów Milicji Obywatelskiej. W ciągu sześciu tygodni czołgi i pojazdy pancerne przejechały łącznie ponad 1, 5 miliona kilometrów. Podczas pacyfikacji zakładów pracy zginęło 12 osób. W ciągu pierwszego roku stanu wojennego internowano około 10.500 osób, sądy skazały 5.100 osób. Kolegia do spraw wykroczeń tylko do połowy maja 1982 roku ukarały ponad 130 tysięcy osób grzywną, a około 6 tysięcy aresztem. Wedle urzędowych danych do sierpnia 1982 roku karnie zwolniono z pracy blisko 56 tysięcy osób. Mino tych represji oporu społecznego nie udało się zdusić. Ostoją oporu był Kościół katolicki i wielu księży. Ogromne znaczenie miały dwie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w 1983 i 1987 roku. Kwitły wydawnictwa drugiego obiegu. W całej Polsce ukazywało się około 2.700 tytułów prasy podziemnej. Do 1989 roku ukazało się ponad 7 tysięcy pozycji książkowych. W pierwszych miesiącach stanu wojennego zaczęły odbudowywać się w podziemiu lokalne i regionalne struktury Solidarności. Powstała Tymczasowa Komisja Koordynacyjna. Pokojowa Nagroda Nobla dla Lecha Wałęsy (1983) nie tylko podniosła prestiż przywódcy Solidarności, lecz motywowała do dalszej aktywności. Od 1986 roku presja władz zaczęła słabnąć. Sytuacja gospodarcza była fatalna. Wiosną 1988 roku miały miejsce pierwsze od wprowadzenia stanu wojennego poważniejsze strajki. Wszędzie poza postulatami płacowymi pojawiało się hasło nie ma wolności bez Solidarności. W końcu sierpnia 1988 roku, na spotkaniu z Lechem Wałęsą, minister Czesław Kiszczak zaproponował spotkanie przy okrągłym stole. Partia musiała jednak przełamać opór własnego aparatu, który nie dopuszczał myśli o rozmowach z Solidarnością. 6 lutego 1989 roku rozpoczęły się obrady okrągłego stołu. Przeszło siedem lat po wprowadzeniu stanu wojennego Polska wróciła w pewnym sensie do punktu wyjścia z sierpnia 1980 roku, czyli do negocjacji nad nową umową społeczną.

Opis (streszczenie): Po I wojnie światowej Polska znalazła się pomiędzy dwoma potęgami: Niemcami i Sowiecką Rosją. Politykę II Rzeczypospolitej w okresie międzywojennym określa się często mianem polityki równowagi lub polityką równych odległości. Jej istotą była próba utrzymywania dobrych i opartych na bilateralnych układach stosunków z Niemcami i Rosją Sowiecką, w taki jednak sposób, aby nie zbliżyć się do jednego z nich, ponieważ groziło to oddaleniem się od drugiego. Czy była wówczas alternatywa dla polskiej polityki, zwłaszcza w przededniu II wojny światowej? Historycy w Polsce Ludowej przedstawiali ją prosto: trzeba było szukać przyjaciół blisko, a nie daleko, a zatem należało wejść w układy sojusznicze ze Związkiem Sowieckim i wraz z nim podjąć walkę przeciw hitlerowskim Niemcom. Za kwestię bezdyskusyjną i oczywistą (choć przecież fałszywą) uznawano fakt, że Sowiety chciały walczyć przeciw III Rzeszy. Z drugiej strony podnoszono przeciwną koncepcję. Należało przyjąć propozycję Hitlera wspólnego marszu na Wschód. Nie doszłoby do zawarcia paktu Ribbentrop - Mołotow. W ten sposób uniknięto by ogromu strat, a nawet można byłoby to czy owo zyskać, np. na Ukrainie. Gdyby Hitler zaczął przegrywać, można by wycofać się z tego układu i wystąpić przeciw Rzeszy. Tu podawano przykłady takich państw jak Rumunia, Węgry a nawet Włochy. Źródłem pierwszego poglądu była ideologia, zaś drugiego znajomość późniejszych wydarzeń, których nawet najbardziej przenikliwe umysły nie były w stanie przewidzieć.

Opis (streszczenie): Jedną z najistotniejszych prac pierwszego Sejmu Rzeczypospolitej było uchwalenie jednogłośnie 17 marca 1921 roku Konstytucji, nazwanej później marcową. Konstytucja mówiła o Polsce jako państwie demokratycznym, w którym wprowadzono trójpodział władz. Władzę wykonawczą sprawował prezydent i rząd; władzę ustawodawczą parlament złożony z dwóch izb: Sejmu i Senatu, wybieranych co pięć lat według ordynacji pięcioprzymiotnikowej; władzę sądowniczą niezawisłe sądy. W konstytucji zawarto obszerny katalog praw i wolności obywatelskich, między innymi wolności słowa, zgromadzeń i stowarzyszeń, gwarantowanych niezależnie od płci, pochodzenia społecznego, wyznania i narodowości, a także prawa socjalne pracowników. Prezydent, wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone izby parlamentu, miał bardzo ograniczone kompetencje. Jesienią 1922 roku odbyły się wybory do I kadencji Sejmu i Senatu. Do pierwszego zadania Zgromadzenia Narodowego należał wybór prezydenta. Został nim Gabriel Narutowicz. Józef Piłsudski nie kandydował. Prawica narodowa i centrum rozpętały agresywną kampanię przeciw Narutowiczowi, który tydzień później został zamordowany. Kolejnym prezydentem został wybrany Stanisław Wojciechowski. On także nie dokończył swojej 7 - letniej kadencji i w czasie przewrotu majowego w 1926 roku podał się do dymisji. Utworzenie rządów opartych na stabilnej większości, przy rozdrobnieniu Sejmu, okazało się niemożliwe. Regułą stały się różne formy gabinetów mniejszościowych bądź pozaparlamentarnych, popieranych bądź przynajmniej tolerowanych przez często odległe od siebie kluby polityczne. W rezultacie prestiż parlamentu, początkowo bardzo wysoki, szybko zaczął maleć. Rosła natomiast irytacja opinii publicznej, która postrzegała te rozgrywki jako stratę czasu, zajęcie jałowe, niepozwalające na konstruktywną pracę.

Opis (streszczenie): Z pierwszej wojny światowej Polska wyszła jako państwo niepodległe, ale bez wyraźnie określonych granic. Polska, dzięki trzem powstaniom śląskim i plebiscytowi (przegranemu) otrzymała część Śląska, ale ze znaczną większością znajdującego się tam przemysłu. Gdańsk otrzymał status Wolnego Miasta pod zarządem Ligi Narodów, a Polska dostęp do morza. Istniały dwa pomysły relacji ze wschodnimi sąsiadami. Piłsudski myślał o reaktywowaniu Polski Jagiellonów, z unią z Litwą, Białorusią i Ukrainą. Dmowski myślał o inkorporacji terenów z przewagą żywiołu polskiego. Obie koncepcje miały jednak liczne słabe strony. Piłsudski przecenił chęć współpracy Litwinów, Ukraińców i Białorusinów z Polską. Litwa nie tylko zdecydowanie odrzuciła możliwość jakichkolwiek związków państwowych, ale zażądała od Polski ogromnej części terytorium. Ukraińcy chcieli wybić się na niepodległość i zdecydowanie nie zamierzali współpracować z Polską. Słabością koncepcji inkorporacyjnej, z czego Dmowski zdawał sobie sprawę, była jej sprzeczność z argumentacją zastosowaną w sprawie ziem zachodnich, w której powoływano się głównie na zamieszkiwanie ich przez większość polską. Wojna polsko - bolszewicka pogrzebała obie te koncepcje. Do obrony niepodległości przed agresją komunistyczną przystąpiło całe społeczeństwo, dając wybitne świadectwo solidarności i zapominając o antagonizmach. Bitwa pod Warszawą została uznana za osiemnastą najważniejszą bitwę decydującą o losach o świata, Polacy zatrzymali bowiem marsz bolszewików na Zachód. Traktat pokojowy pomiędzy sowiecką Rosją i Polską pomijał prawo Białorusinów i Ukraińców do suwerenności, dlatego ich elity narodowe uznały jego postanowienia za równoznaczne z rozbiorem między Polskę a Rosję bolszewicką. Istnienie niepodległej Polski było nie do przyjęcia dla bolszewików. Niemożliwy do rozwiązania był również spór o Wilno, które Litwa uważała za swoją stolicę, a mieszkańców Wileńszczyzny uznała za wynarodowionych Litwinów. Racje każdej ze stron były więc nie do pogodzenia, a polityka zagraniczna Polski od początku stanęła przed nierozwiązywalnymi dylematami.

Opis (streszczenie): Bywają w życiu narodów chwile przełomowe, kiedy dni liczą się za miesiące, a miesiące za lata. Taki właśnie moment przeżyła Polska w listopadzie 1918 roku. Na ziemiach Polski doszło do załamania się okupacji niemieckiej i austriackiej, co Polacy wykorzystali, przywracając własne rządy po 123 latach obcego panowania. Zwycięstwo, które symbolizuje dzień 11 listopada, miało także swój ogromny wymiar moralny. Po wiekowej niewoli, po klęskach kolejnych powstań narodowych - kościuszkowskiego, listopadowego, styczniowego, po niepowodzeniach zrywów z lat 1846 i 1848 nadszedł wreszcie oczekiwany i wypatrywany przez pokolenia moment zwycięstwa. Zakończył długi okres obcej dominacji i prześladowań Polaków. Staliśmy się wreszcie panami na własnej ziemi. W listopadzie 1918 roku zaszły wypadki wyjątkowe, kiedy to na ulicach miast i w opłotkach wsi bezbronna niemal młodzież rzucała się na Niemców i wydzierała im karabiny. Działania zorganizowanych grup peowiaków, straży obywatelskich, milicjantów miejskich, harcerzy, sokołów wspierała cała ludność, przyczyniając się niejednokrotnie samą swą postawą i obecnością do obezwładnienia okupantów. Józef Piłsudski w tych decydujących dniach obrał trafny kurs na wykorzystanie czynników rewolucyjnych w wojsku niemieckim, na porozumienie z Radami Żołnierskimi w sprawie ewakuacji. I porozumienie takie zdołał zrealizować z wielką korzyścią dla odradzającego się państwa. Zwycięstwo okupione zostało jednak stratami. Według niepełnych obliczeń na obszarze okupacji niemieckiej podczas akcji rozbrajania i usuwania Niemców poległo około stu osób.

Opis (streszczenie): W początkowym etapie I wojny światowej sojusznicy Rosji: Francja i Anglia, uznawali problem polski za wewnętrzną sprawę monarchii Romanowów i starannie unikali czegokolwiek, co mogłoby osłabić zaangażowanie Rosji w wojnę. Roman Dmowski, przywódca Narodowej Demokracji miał nadzieję, że ciężko doświadczana przez wojnę Rosja zrozumie potrzebę współdziałania z Polakami. Zawiódł się jednak. Diametralnie inną drogą podążył Józef Piłsudski, który głównego wroga Polski upatrywał w Rosji. Jego zdaniem wybuch wojny stworzył niepowtarzalną szansę wywołania, z poparciem Austrii i Niemiec, antyrosyjskiego powstania. Jednak ludność nie poparła Piłsudskiego, do kadrowych kompanii nie napłynęli oczekiwani ochotnicy. Piłsudski odmówił werbunku, bez jasnej deklaracji, niepodległości Polski. Austriacy usunęli więc Piłsudskiego z Legionów. Werbunek powierzyli Władysławowi Sikorskiemu, który gotów był tworzyć armię bez dodatkowych warunków. Doprowadziło to do ostrego konfliktu pomiędzy Piłsudskim i Sikorskim. Piłsudski i Sikorski pozostali na zawsze przeciwnikami. W tym czasie Roman Dmowski wyrósł na niekwestionowanego przywódcę polskiego na Zachodzie. Piłsudski został przez Niemców aresztowany i internowany w Magdeburgu. Z sojusznika Austrii i Niemiec stał się jednego dnia ich ofiarą. W słynnym programie pokojowym z 8 stycznia 1918 roku prezydent USA Woodrow Wilson zapisał w punkcie trzynastym, że winno odrodzić się niepodległe państwo polskie, mające wolny i bezpieczny dostęp do morza. Werdykt historii wskazał na doskonałe uzupełnienie się roli Piłsudskiego i Dmowskiego. Dzięki polityce Narodowej Demokracji sprawa polska związana została ze zwycięską w wojnie Ententą, która uznała Polaków za jeden z narodów sprzymierzonych. Ale nie poszedł na marne także trud Piłsudskiego. Jego czyn zbrojny i determinacja, aby służył on w pierwszej kolejności Polsce, dały krajowi przesiąknięte gorącym patriotyzmem kadry wojskowe, będące na wagę złota w momencie odradzania się Polski. Przytłaczająca większość Polaków walczyła i ginęła na wojnie w imię obcej sprawy. Szacuje się, że w latach 1914 - 1918 zaborcy zmobilizowali ponad 3 miliony Polaków, z których w armii austriackiej poległo 220 tysięcy, w niemieckiej 110 tysięcy.

Opis (streszczenie): Na początku XX wieku minęło przeszło 100 lat, gdy Polska utraciła niepodległość. Kilkakrotnie Polacy starali się walką zbrojną odrodzić Rzeczpospolitą. W latach 90. XIX wieku zaczęły kształtować się nowoczesne ruchy ideowe, które z czasem stały się fundamentem polskiego życia politycznego: ruch socjalistyczny, narodowy, ruch ludowy oraz chrześcijańsko - demokratyczny. Działacze tych środowisk wywodzili się z młodej inteligencji polskiej i nie zgadzali się na postawę bierności wobec zaborców. W działaniach wielu Polaków dominowała idea pracy organicznej, której celem był rozwój gospodarczy i likwidacja zacofania cywilizacyjnego. Jej zwolennicy byli zdecydowani trwać przy polskości, ale rezygnowali z walki o suwerenność. Co wniosły ziemie zaborcze i ich mieszkańcy w historię odrodzonej II Rzeczypospolitej? Jakie wniosły wartości, jakie sukcesy, porażki i troski, jakie poczucie świadomości lokalnej, państwowej, narodowej? Odrodzona w latach 1918 - 1921 Rzeczpospolita składała się z ziem należących wcześniej do czterech państw: Rosji, Niemiec (Prus), Austrii oraz Węgier. Kulturowe i cywilizacyjne zróżnicowanie bardzo silnie rzutowało na dzieje Polski i jej mieszkańców w II Rzeczypospolitej. Miało też wpływ na historię w okresie PRL - u, a także na współczesne dzieje Polski. Dziedzictwo, co oczywiste, ulegało ewolucyjnym zmianom w tempie niespiesznym, stanowiąc stały punkt odniesienia dla naszego losu w przeszłości i dla nas dzisiaj, po 100 latach.

Opis (streszczenie): Tereny przyłączone do III Rzeszy miały być forsownie germanizowane, a proces ten zakończyć się miał w ciągu 10 lat całkowitym zatarciem polskości. Ludność polska miała być usunięta, a jej miejsce mieli zająć koloniści niemieccy. Generalną Gubernię traktowano jako obszar zamieszkiwany głownie przez Polaków, których chciano przekształcić w masę niewykwalifikowanych robotników pozbawionych tożsamości narodowej i kulturowej, utrzymywanych na możliwie niskim poziomie materialnym oraz w bezwzględnym posłuszeństwie wobec niemieckich panów. Od pierwszych dni okupacji polityka niemiecka wobec społeczeństwa polskiego miała niezwykle represyjny charakter, była realizowana zgodnie z deklaracją Heinricha Himmlera, jednego z czołowych nazistów, który oświadczył, że zagłada Polaków jest podstawowym obowiązkiem narodu niemieckiego, a Polacy zostaną starci z powierzchni ziemi. W ramach tzw. akcji Inteligencja (Intelligenzaktion) prowadzonej między wrześniem 1939 a wiosną 1940 okupanci niemieccy zamordowali co najmniej 100.000 osób. Z tej liczby blisko 50.000 przedstawicieli polskiej warstwy przywódczej zamordowano na miejscu, a resztę zesłano do obozów koncentracyjnych. Już na wiosnę 1940 roku powstał pierwszy obóz koncentracyjny Auschwitz, potem powstawały następne. W Auschwitz - Birkenau zamordowano nie mniej niż 1, 1 miliona osób, w większości Żydów, a oprócz nich 75 tysięcy Polaków, kilkanaście tysięcy żołnierzy rosyjskich, 20 tysięcy Romów. Symbolami niemieckich rządów okupacyjnych były więzienia: Pawiak, areszt w siedzibie gestapo w alei Szucha w Warszawie oraz Montelupich w Krakowie i Zamek w Lublinie. Przeszły przez nie dziesiątki tysięcy Polaków. Podczas przesłuchań większość z nich torturowano bez względu na wiek i płeć.

Opis (streszczenie): Jesienią 1938 roku polskie władze wojskowe przyjęły strategię obrony całości terytorium państwa. Skoncentrowanie się na linii obrony Wisły, choć uzasadnione strategicznie, wiązałoby się z poważnym zagrożeniem natury politycznej. Niemcy mogły zadowolić się opuszczonym przez armie polskie Pomorzem, Poznańskiem, Śląskiem, do których zgłaszali pretensje przed wojną i odwołać się do mediacji mocarstw, w celu polubownego rozstrzygnięcia konfliktu, jak to uczynili podczas konferencji monachijskiej, zajmując część Czechosłowacji. Rozmieszczenie wojsk na wszystkich odcinkach granicy z Niemcami utrudniało skuteczne prowadzenie walki, ale było strategiczną i polityczną koniecznością. Mimo układów z Francją i Wielką Brytanią kraje te poza wypowiedzeniem wojny Niemcom, niczego nie uczyniły. Nadto 17 września zaatakował Polską Związek Sowiecki. Wojna Polska 1939 została przegrana. Jednak walka w kraju, a niebawem na innych frontach II wojny światowej trwała nadal.

Opis (streszczenie): 1 lipca 1980 roku władze wprowadziły kolejną podwyżkę cen mięsa i przetworów mięsnych. Strajki objęły ponad połowę z 49 województw. Najintensywniejsze były w Lubelskiem, w Trójmieście, Szczecinie, Wrocławiu i na Górnym Śląsku. W Sierpniu ukształtowały się specyficzne formy zachowania obserwowane później w okresie legalnej działalności Solidarności. Między innymi publiczny charakter obrad oraz jawność, demokratyczne procedury podejmowania decyzji. Strajkujące załogi mogły na bieżąco śledzić przebieg rozmów, transmitowanych przez radiowęzły zakładowe. Lipcowe i sierpniowe strajki w 1980 roku zmieniły Polskę. Po raz pierwszy w historii PRL władze podjęły negocjacje ze strajkującymi załogami. W ich wyniku powstał niezależny od władz, samorządny związek zawodowy Solidarność.

Opis (streszczenie): Jesienią 1943 roku opracowano koncepcję działań pod kryptonimem Burza. Zakładała ona zajmowanie obszarów polskich przez Armię Krajową w walce z ustępującymi pod naporem Armii Czerwonej Niemcami, a następnie ujawnienie oddziałów AK oraz aparatu administracyjnego delegatury rządu i wystąpienie wobec władz sowieckich w roli gospodarza ziem polskich. Żołnierze Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, wspólnie z Armią Czerwoną zdobyli Wilno. Podobnie w zdobyciu Lwowa i wielu miast na Lubelszczyźnie i w Rzeszowskiem uczestniczyły oddziały Armii Krajowej. Zgodnie z planem oddziały AK i polskie władze cywilne ujawniały się przed Sowietami. Po czym zostawali aresztowani i zsyłani do łagrów. W końcu lipca do wybuchu powstania w Warszawie wzywało radio moskiewskie i komuniści. Decyzja dowództwa AK i Delegatury Rządu o podjęciu walki była niezwykle trudna - każdy wybór był zły. Bezczynność Armii Krajowej w chwili wejścia Armii Czerwonej wzmocniłaby propagandę sowiecką o rzekomej współpracy polskiej armii podziemnej z okupantem i pozwoliłaby zniszczyć setki tysięcy jej członków bez najmniejszego rozgłosu. Bierne oddanie się w niewolę sowiecką wytworzyć mogło w społeczeństwie polskim kryzys, moralny nie mniej bolesny od kompleksu klęski w 1939 roku. Bezpośrednio po klęsce Powstania wydawało się, iż decyzje o powstaniu należy potępić. Z perspektywy czasu oceny nie są tak jednoznaczne.

Opis (streszczenie): Istniejący od siedemdziesięciu lat Związek Sowiecki, supermocarstwo, nagle, w ciągu paru miesięcy utracił kontrolę nad swoim środkowoeuropejskim dominium. Ów cud z 1989 roku nie był wynikiem przypadku. Był zwieńczeniem walki, która zaczęła się wcześniej. W sierpniu 1980 roku, powstała Solidarność. Nie stawiała sobie ona za bezpośredni cel obalenia systemu i zdobycia niepodległości. W maju, a później w sierpniu 1988 roku ogarnęła kraj fala strajków. Od połowy sierpnia toczyły się wstępne rozmowy, podczas których omawiano zakres i formę przyszłych negocjacji. Podejmując negocjacje, Solidarność dążyła zdobyć możliwość wpływania na władze i kontrolowanie administracji państwowej oraz polityki gospodarczej. Postulowała między innymi swobodę zrzeszania się, liberalizację cenzury, uznanie prawa niezależnych organizacji społecznych do posiadanie własnej prasy, dostęp do państwowego radia i telewizji, odpolitycznienie i uniezależnienie od partii administracji i wymiaru sprawiedliwości. Obrady Okrągłego Stołu toczyły się w Pałacu Namiestnikowskim przez dwa miesiące - od 6 lutego do 5 kwietnia. Brało w nich udział około 700 osób uczestników i ekspertów. W zamian za utworzenie Senatu nowej izby parlamentu i wolne wybory do niej, opozycja zgodziła się, że do Sejmu wolne wybory będą dotyczyły tylko 35 procent miejsc i zaakceptowała utworzenie urzędu prezydenta. Urząd ten został skrojony na generała Jaruzelskiego Pierwsza tura wyborów, 4 czerwca, zakończyła się miażdżącym zwycięstwem kandydatów Solidarności, którzy zdobyli 160 na 161 miejsc w Sejmie i 92 na 100 w Senacie, a druga tura, 18 czerwca, uczyniła je jeszcze bardziej spektakularnym. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego zdobyli jedyne wolne miejsce w izbie niższej i 7 na 8 w wyższej. Był to prawdziwy nokaut. 19 lipca Zgromadzenie Narodowe dokonało oczekiwanego wyboru, ale w warunkach właściwie dla Jaruzelskiego upokarzających - był jedynym kandydatem i uzyskał tylko jeden glos ponad konieczne minimum. 12 września premier Tadeusz Mazowiecki wygłosił expose i przedstawił Sejmowi skład rządu. Połowa członków gabinetu związana była z Solidarnością. 27 grudnia Sejm przyjął pakiet 11 ustaw, które wchodziły w życie 1 stycznia 1990 roku Był to decydujący krok w kierunku gospodarki wolnorynkowej, opartej na własności prywatnej. Dwa dni później Sejm znowelizował konstytucję, usuwając z nazwy państwa przymiotnik ludowa, przywracając koronę na głowie orła, skreślając zapisy o trwałym sojuszu ze Związkiem Sowieckim i kierowniczej roli partii komunistycznej oraz o gospodarce planowej.

Opis (streszczenie): Po II wojnie światowej za granicami kraju znalazły się tysiące przedstawicieli elit politycznych, wojskowych, naukowych, artystycznych, sportowych oraz zwykłych emigrantów. Tysiące Polaków, aresztowanych i wywiezionych z kraju w latach 1939 - 1945, opuszczało wyzwalane obozy w Niemczech i z robót przymusowych. Wszyscy zadawali sobie pytanie: czy jest sens powrotu do kraju? Wielu z nich nie miało dokąd wracać, bowiem ich domy znalazły się na terenach Związku Sowieckiego. Wielu obawiało się powrotu do Polski, spodziewając się represji komunistycznych. W 1945 roku poza krajem przebywało około 2, 5 miliona Polaków, których wojna wyrzuciła z kraju. Największe ich skupisko znajdowało się w Anglii. Emigranci niezależnie od wewnętrznych swarów, kłótni, stosunku do nieuznawanego przez świat zachodni rządu emigracyjnego utworzyli ogromnąilość instytucji: teatry, szkoły, instytuty naukowe, wydawnictwa książkowe i prasowe nie tylko w Anglii ale także we Francji, USA, Kanadzie. Do najważniejszych instytucji, które miały znaczenie także w kraju, należało Radio Wolna Europa i Instytut Literacki Jerzego Giedroycia. Biorąc pod uwagę całokształt działalności środowisk emigracyjnych w latach 1945 - 1956, uprawniona wydaje się konstatacja, iż Polakom udało się stworzyć państwo polskie na obczyźnie. Był to jedyny tego rodzaju przypadek w dziejach powojennej Europy.

Opis (streszczenie): Druga wojna światowa i polityka okupacyjna przyniosły Polsce niebywałe straty ludzkie, proporcjonalnie największe spośród wszystkich uczestnikówwojny. Śmierć poniosło ponad 6 mln obywateli polskich (w tym około 3 mln Żydów), kilkaset tysięcy zostało inwalidami, ponad milion zapadło na poważne choroby, z gruźlicą na czele. Szczególnie dotkliwe straty odnotowano wśród wysoko kwalifikowanych specjalistów. Kultura polska poniosła w czasie wojny ogromne straty materialne wiele dóbr kultury, bezcennych zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, kolekcji dzieł sztuki, materiałów naukowych uległo całkowitemu zniszczeniu. Polska poniosła też gigantyczne straty materialne, sięgające 38 procent substancji majątku narodowego sprzed wojny. Pragnienie normalności, stabilizacji, spokoju, było jednym z najpowszechniejszych. Kolidowały z nim obawy o przyszłość wynikające z zupełnie nowego położenia Polski, z objęcia władzy przez ludzi powszechnie związanych z obcymi wpływami. Utrata ziem wschodnich, widoczne uzależnienie od Związku Sowieckiego rodziły poczucie krzywdy i osamotnienia, mimo daniny krwi oddanej w nieustępliwej walce o niepodległość. Zarazem jednak wśród najszerszych kręgów dostrzec można było entuzjazm odbudowy, przekonanie o nadrzędności zadania podniesienia kraju z ruin, skłonność do ofiarności i poświęcenia, autentyczną radość z uzyskiwanych na tym polu efektów.

Opis (streszczenie): Polska po przewrocie majowym stopniowo przestawała być państwem demokratycznym, stając się państwem autorytarnym, ale nigdy nie zbliżyła się do totalitaryzmu komunistycznego, nazistowskiego czy faszystowskiego, które powszechnie posługiwały się przemocą i dążyły do kontroli wszystkich sfer życia społecznego. Gdy w październiku 1939 roku umilkły strzały bitewne, opinia publiczna obarczyła bezlitośnie przywódców rządzącego obozu odpowiedzialnością za doznaną klęskę

Opis (streszczenie): W historii całego międzywojennego dwudziestolecia niewiele jest równie kontrowersyjnych wydarzeń, jak majowy przewrót Józefa Piłsudskiego. Od odzyskania niepodległości rządy w Polsce zmieniały się około 15 razy. Na początku maja 1926 roku upadł rząd Aleksandra Skrzyńskiego. Podjęto dziewięć nieudanych prób utworzenia kolejnego gabinetu. W wywiadzie dla Kuriera Polskiego Piłsudski zarzucił partiom politycznym dzielenie Polski na szmatki i demoralizowanie wojska. Mówił, że wojsko i polityka zagraniczna mają fundamentalne znaczenie dla bytu państwa, dlatego muszą pozostać niezależne od chwiejnych koalicji parlamentarnych. Na polecenie premiera uniemożliwiono publikację wywiadu z Piłsudskim. Duża część społeczeństwa, zrażona kłótniami partii politycznych, które paraliżowały pracę rządu i parlamentu, oczekiwała od Piłsudskiego wzięcia odpowiedzialności za Polskę. Walki rozpoczęły się wieczorem 12 maja. Zginęło w nich 198 żołnierzy i około 150 cywilów. Rannych zostało ponad 600 żołnierzy i około 300 osób cywilnych. Poważne wsparcie uzyskał Piłsudski od związków zawodowych, a szczególnie związku kolejarzy. Kilkadziesiąt godzin po rozpoczęciu walk w Warszawie rząd i prezydent podali się do dymisji. Piłsudski odmówił kandydowania na urząd prezydenta, którym został Ignacy Mościcki. Przyjął natomiast tekę ministra obrony

Opis (streszczenie): W okresie zimnej wojny Polska graniczyła z Niemiecką Republiką Demokratyczną, Związkiem Sowieckim oraz Czechosłowacją. Po 1989 roku sąsiadem Polski na zachodzie stały się zjednoczone Niemcy, na wschodzie Ukraina, Białoruś, Litwa i Rosja (okręg kaliningradzki), a na południu Czechy i Słowacja. Żadne z państw, z którymi graniczyła Polska przed 1989 rokiem, samoistnie już nie istnieje. Rozwiązanie Związku Sowieckiego, Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w 1991 roku spowodowało, że jeden biegun polityki światowej przestał istnieć. W nowej sytuacji geopolitycznej, jaką stanowiło rozwiązanie Związku Sowieckiego, określono członkostwo w NATO i strukturach europejskich jako cele strategiczne Polski. Zdawano sobie sprawę, że droga Polski do Europy powinna wieść przez NATO, a przystąpienie do sojuszu zapewni lepsze warunki członkostwa w Unii Europejskiej. Sojusz Północnoatlantycki przyjął Polskę, Czechy i Węgry do swego grona w marcu 1999 roku, w pięćdziesiątą rocznicę powstania. Tym samym został zrealizowany jeden z głównych celów polskiej polityki zagranicznej. Warunki członkostwa w Unii Europejskiej określał traktat akcesyjny, zawarty 16 kwietnia 2003 roku. W referendum, które odbyło się w 78 czerwca 2003 roku, za przystąpieniem do Unii głosowało 77, 5 procent Polaków, przy frekwencji 58, 8 procent. 1 maja 2004 roku Polska została członkiem Unii Europejskiej. W ten sposób zrealizowany zostały oba główne cele polskiej polityki zagranicznej po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku, jakim było przystąpienie do instytucji zachodnich NATO i Unii Europejskiej.

Opis (streszczenie): Prace nad utworzeniem popieranego przez Stalina ośrodka władzy w Polsce, konkurencyjnego wobec rządu Rzeczypospolitej w Londyniei jego krajowych struktur, już od jesieni 1943 roku prowadzili w Moskwie komuniści skupieni w Związku Patriotów Polskich. Konkretyzacjadziałań Stalina nastąpiła wiosną 1944 roku, gdy Armia Czerwona zbliżyła się do Bugu, traktowanego przez Związek Sowiecki jako przyszłagranica Polski. 20 lipca 1944 roku w Moskwie powołany został Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który zainstalowany został przez Sowietów w Chełmie, a następnie w Lublinie. Za głównego wroga uznano Armię Krajową. Łącznie tylko z tak zwanej Polski lubelskiej do stycznia 1945 roku wywieziono do łagrów blisko 50 tysięcy ludzi. Polityka przemocy stała się dla PKWN jedyną realną metodą utrzymania władzy.W marcu 1945 roku, w odpowiedzi na zaproszenie marszałka Georgija Żukowa, szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnegostawiło się w Pruszkowie, gdzie miały się rozpocząć rozmowy na temat ułożeni wzajemnych relacji. Wszyscy zostali aresztowani i wywiezieni do Moskwy. W pokazowym procesie 13 zostało skazanych, 3 zmarło lub zostało zamordowanych w sowieckich więzieniach. Sfałszowane zostało referendum latem 1946 roku i wybory parlamentarne w styczniu 1947 roku. Nad społeczeństwem czuwała wszechobecna bezpieka, cenzura i różnego rodzaju aparat represji, inspirowany, organizowany i nierzadko kierowany przez Rosjan. Wydawać by się mogło, że ideologia komunistyczna narzucona Polakom powinna być w pełni odrzucona. Tymczasem tak do końca nie było.Za cenę utraty wolności politycznej i gospodarczej komuniści gwarantowali bezpieczeństwo socjalne oraz awans cywilizacyjny i zawodowy. Ogromną rolę odgrywało hasło powszechnego wykształcenia. Beneficjenci tych przemian stanowili główną podporę systemu komunistycznego.

Opis (streszczenie): Ostateczna decyzja wymordowania wszystkich Żydów, nie wyłączając starców, kobiet i dzieci, znajdujących się pod niemieckim panowaniem,zapadła 20 stycznia 1942 roku. W berlińskiej dzielnicy Wannsee odbyła konferencja z udziałem czternastu wysokich rangą przedstawicieli administracji rządowej, Kancelarii Rzeszy, Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dotyczącaszczegółów ostatecznego rozwiązania. Konferencji przewodniczył SS - Obergruppenführer Reinhard Heydrich. W sumie chodziło o 11 mlnludzi z całej Europy oraz Północnej Afryki.

Opis (streszczenie): Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku nie istniały żadne kanały łączności między rządem Rzeczypospolitej w Londynie a rządem sowieckim. Dopiero po ataku Niemców na dotychczasowego sojusznika nawiązane zostały stosunki polsko - sowieckie. Podpisany został układ pomiędzy ambasadorem sowieckim w Londynie Iwanem Majskim i premierem rządu Rzeczypospolitej generałem Władysławem Sikorskim. Moskwa uznała za niebyły pakt Ribbentrop - Mołotow, ogłosiła amnestię dla bezpodstawnie uwięzionych i zesłanych do łagrów Polaków. Na terenie Związku Sowieckiego miała powstać polska armia podległa rządowi w Londynie. Jednak tworzenie Armii napotykało na mnóstwo przeszkód ze strony sowieckiej. Do sierpnia 1942 roku nastąpiła ewakuacja polskiego wojska do Iranu. Gdy w kwietniu 1943 roku Niemcy odkryli w Katyniu masowe groby oficerów polskich, których poszukiwano na próżno, Moskwa stwierdziła, że zamordowani oni zostali przez hitlerowców. Wniosek rządu Rzeczypospolitej do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie o zbadanie sprawy spowodował zerwanie przez Stalina stosunków z polskim rządem. Tym samym Stalin miał wolne ręce i bez przeszkód ze strony Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych mógł realizować własną politykę przy pomocy tworzonych przez siebie struktur agenturalnych.

Opis (streszczenie): W pierwszym okresie po przejęciu władzy każda nowa ekipa komunistyczna (w 1945, 1956, 1970 roku) czyniła wiele wysiłków, by stworzyć propagandowe wrażenie, że odradza się wolna, sprawiedliwa i demokratyczna Polska, a wolności religijne będą respektowane. Jednak każda ekipa po umocnieniu się rozpoczynała wojnę z Kościołem, dążąc do jego marginalizacji jeśli nie unicestwienia. Kościół w Polsce przez dziesiątki lat był właściwie jedyną strukturą, funkcjonującą oficjalnie, która nie poddała się komunizmowi. Tym między innymi Polska różniła się od innych tzw. demoludów, gdzie kościoły zostały praktycznie spacyfikowane lub sprowadzone do działalności w podziemiu. W 1978 roku kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem i przyjął imię Jana Pawła II. Jego pierwsza pielgrzymka do kraju (1979 rok) i następne miała ogromny wpływ na przemiany w Polsce. Stan wojenny to okres, w którym Kościół, tak jak zawsze, stanął po stronie społeczeństwa. Wydaje się, że bez tego wsparcia przemiany byłyby niemożliwe.

Opis (streszczenie): W wyniku układu sowiecko - niemieckiego z 23 września 1939 roku z jego modyfikacją 28 września ziemie okupowane przez Związek Sowiecki stanowiły 51, 6 procent Polski z ludnością stanowiącą 37, 3 procent, czyli 13 milionów 200 tysięcy osób. Celem polityki sowieckiej była pełna inkorporacja zagarniętych ziem. Już w październiku 1939 roku zorganizowano wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy. Zgromadzenia te natychmiast wysłały prośby do Rady Najwyższej Związku Sowieckiego o włączenie okupowanych ziem do sowieckich republik: białoruskiej i ukraińskiej, co natychmiast uczyniono. Był to w późniejszym okresie argument, że to ludność tych terenów sama zadecydowała o swojej przynależności do Związku Sowieckiego. Powszechną formą represji stały się deportacje obywateli polskich do odległych rejonów Związku Sowieckiego. Dotknęły one głównie Polaków, w pewnym stopniu Żydów (ponad 20 procent) oraz uciekinierów z ziem zajętych przez Niemców, w mniejszym zaś Ukraińców i Białorusinów. Łącznie zesłano według danych sowieckich około 325 tysięcy osób. Dane ambasady polskiej w Moskwie mówią o co najmniej 980 tysiącach osób deportowanych. Daleko była posunięta współpraca pomiędzy gestapo i NKWD. Na podstawie wspólnych ustaleń wiosną 1940 roku podjęto szeroką akcję na terenach okupowanych przez Związek Sowiecki i Niemcy, której celem była likwidacja polskich elit umysłowych i politycznych. Sowieci zamordowali przebywających w trzech obozach: (Starobielsk, Kozielsk i Ostaszków) ponad 21 tys. polskich oficerów, jeńców wojennych. 10 kwietnia 2010 roku doszło do katastrofy polskiego samolotu rządowego w Smoleńsku z delegacją, która leciała na obchody 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej. Zginęło w niej 96 osób, wśród nich: prezydent Rzeczypospolitej Lech Kaczyński z małżonką, ostatni prezydent na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, grupa parlamentarzystów, dowódcy wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych, szefowie instytucji państwowych, duchowni, przedstawiciele ministerstw, organizacji kombatanckich i społecznych oraz załoga samolotu.

Opis (streszczenie): Okres stalinizmu był czasem, kiedy władze pragnęły dokonać w sposób najbardziej forsowny przekształcenia nie tylko instytucji państwa, ale również przebudowy człowieka. Stalinizm to nie tylko terror i represje, ale równie nachalna propaganda, silne skrępowanie nauki i kultury w ramach ideologicznej ortodoksji. Stalinizm w Polsce wprowadzano pod nadzorem i pod dyktando sowieckich doradców, którzy niejednokrotnie pełnili wysokie funkcje w aparacie rządowym, partyjnym i sądowym.

Opis (streszczenie): Okres marca 1968 roku to pierwszy od 1956 roku protest środowisk młodzieżowych i intelektualnych przeciwko sposobom sprawowania władzy przez komunistów. Spontaniczne protesty zostały wykorzystane przez władze do załatwienia wewnętrznych konfliktów i porachunków. W efekcie rozpętania antysemickiej nagonki opuściło Polskę około 15 tysięcy polskich Żydów. Rok 1968 to także haniebny udział Ludowego Wojska Polskiego w stłumieniu demokratycznych zmian w Czechosłowacji tak zwanej praskiej wiosny.

Opis (streszczenie): Podziemie niepodległościowe w większości stanowiło bezpośrednią kontynuację organizacyjną i ideową konspiracji działającej w okresie II wojny światowej. 19 stycznia 1945 roku komendant główny AK generał Leopold Okulicki Niedźwiadek wydał rozkazy rozwiązujące Armię Krajową. Choć formalnie likwidowały one podziemną armię, dawały jednak wyraźny sygnał, że walka w innej formie organizacyjnej będzie kontynuowana. Dowództwo pozostającej w stanie likwidacji AK starało się wygaszać działalność partyzancką, jednak represje komunistów popychały coraz więcej ludzi do podziemia. Amnestia ogłoszona 22 lutego 1947 roku objęła ponad 76 tysięcy osób, członków organizacji podziemnych i oddziałów partyzanckich. Wcześniejsza amnestia z połowy 1945 roku objęła około 30 tysięcy osób. Poszczególne oddziały partyzanckie w latach 1947 53 systematycznie były rozbijane i likwidowane przez funkcjonariuszy KBW, UB i MO. Po 1953 roku w terenie pozostali jedynie ukrywający się pojedynczo lub w dwu - , trzyosobowych grupach partyzanci, którzyjedynie w wyjątkowych wypadkach przeprowadzali akcje z bronią w ręku. Do 1956 roku byli oni systematycznie likwidowanilub wyłapywani. Ci nieliczni, którym udało się dotrwać do jesieni 1956 roku, korzystając z zachodzących w kraju przemian, wyszli z podziemia. Po tej dacie w lesie zostało sześciu partyzantów, z których ostatni Józef Franczak Lalek zginął w obławiew 1963 roku. Decyzja o rozwiązaniu podziemia nie oznaczała rezygnacji z wysiłków o odzyskanie niepodległości. Grono najbliższych współpracowników pułkownika Jana Rzepeckiego w sierpniu przygotowało projekt organizacyjny i programowy nowej konspiracji. 2 września 1945 roku w Warszawie powołany został Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji Wolność i Niezawisłość, znany jako Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN). Według koncepcji twórców WiN przyszła walka winna być prowadzona środkami politycznymi, a odzyskanie suwerenności przez Polskę miało się odbyć wyłącznie na zasadach wyznaczonych przez ustalenia jałtańskie, na drodze pokojowej, w porozumieniu ze Związkiem Sowieckim, Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią. Na skutek prowokacji, WiN zostało opanowane przez Urząd Bezpieczeństwa.

Opis (streszczenie): Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej rozpoczęto organizowanie podziemnego wojska i władz politycznych. Delegatem rządu na kraj został Cyryl Ratajski, działacza Stronnictwa Pracy, przedwojenny prezydent Poznania. We wrześniu 1942 roku funkcję tę objął Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego i pełnił ją do aresztowania przez gestapo. W maju 1943 roku delegatem mianowano Jana Stanisława Jankowskiego ze Stronnictwa Pracy. W grudniu 1942 roku utworzono Kierownictwo Walki Cywilnej między innymi z wydziałami: sądowym, sabotażowo - dywersyjnym, informacji radiowej, rejestracji zbrodni hitlerowskich. W lipcu 1943 roku połączono Kierownictwo Walki Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w Kierownictwo Walki Podziemnej. Obejmowało ono dodatkowo Kierownictwo Dywersji, Biuro Informacji i Propagandy, kontrwywiad i komórkę "N", do dywersji propagandowej wśród Niemców,. Od 1942 roku w Departamencie Spraw Wewnętrznych działało Biuro Ziem Nowych, które przygotowywało plany przejęcia po zakończeniu wojny przez Polskę Prus Wschodnich, Pomorza Zachodniego i Śląska Opolskiego. W styczniu 1944 roku powołano Radę Jedności Narodowej, pełniącą funkcję podziemnego parlamentu. W skład Rady weszło 17 osób: po trzech przedstawicieli głównych partii: Stronnictwa Narodowego, Stronnictwa Pracy, Stronnictwa Ludowego i Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość oraz po jednym z pięciu drobniejszych ugrupowań. Przewodniczącym Rady wybrano Kazimierza Pużaka z Polskiej Partii Socjalistycznej. W marcu 1945 roku sowieci aresztowali 16 przedstawicieli władz i głównych partii Polski Podziemnej. Podczas procesu w Moskwie, 21 czerwca, trzech oskarżonych uniewinniono, ośmiu otrzymało wyroki od czterech do osiemnastu miesięcy więzienia, Bień, Jasiukowicz i Pajdak dostali po 5 lat, Jankowski 8 lat, Okulicki 10 lat. Stanisław Jankowski, Stanisław Jasiukowicz i Leopold Okulicki nie wyszli już z sowieckiego więzienia, zmarli lub zostali zamordowani. 6 lipca 1945 dotychczasowi sojusznicy Rzeczypospolitej wycofali uznanie dyplomatyczne dla Rządu londyńskiego, uznając powołanie przez sowietów Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej za wykonanie postanowień konferencji jałtańskiej.

Opis (streszczenie): Obejmując w grudniu 1970 roku władzę, Edward Gierek musiał zarówno zmierzyć się z rozbudzonymi nastrojami społecznymi, nową falą strajków, która w styczniu 1971 roku objęła Wybrzeże, a potem cały kraj, jak i umocnić swoją władzę w partii komunistycznej. Wrzenie społeczne opanowano poprzez wycofanie się z grudniowej podwyżki cen, złagodzenie napiętych stosunków z Kościołem, przejściową liberalizację w polityce kulturalnej, ułatwienie wyjazdów zagranicznych. Niebagatelną rolę odegrała także stopniowa poprawa sytuacji gospodarczej, osiągnięta dzięki zaciągnięciu licznych kredytów zagranicznych. Sytuację w partii Gierek opanował dzięki odsunięciu potencjalnych rywali na boczny tor i zapewnieniu im przy tym intratnych stanowisk. Aparat partyjny chętnie podporządkował się nowemu przywódcy, który w odróżnieniu od Gomułki pozwalał szeroko korzystać z przywilejów władzy. Kwitła propaganda sukcesu, podkreślająca, że Polak potrafi. Sukces nie trwał jednak długo. W 1975 roku rozpoczął się ogromny kryzys gospodarczy, który trwał aż do schyłku PRL. W sklepach zabrakło towarów, próba przeprowadzenia radykalnej podwyżki cen w czerwcu 1976 roku zakończyła się kolejnym buntem społecznym. Jednocześnie, w związku z zamiarem nowelizacji konstytucji, w której zamierzano formalnie zapisać kierowniczą rolę partii i sojusz ze Związkiem Sowieckim, odradzała się opozycja. W odpowiedzi na masowe represje po Czerwcu ’76 powstał Komitet Obrony Robotników. Wkrótce dołączył do niego Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz szereg dalszych organizacji. Wydawały one w podziemiu dziesiątki pism, książki, organizowały niezależne wykłady i manifestacje patriotyczne. Wielkie nadzieje w Polakach wzbudził wybór ich rodaka, kardynała Karola Wojtyły, na nowego papieża. Jan Paweł II w czerwcu 1979 roku odwiedził ojczyznę, wypowiadając słowa proroczej modlitwy: Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi, tej ziemi!. Polska była gotowa na wielką zmianę.

Opis (streszczenie): Komunistyczny aparat państwowy po 1945 roku dążył do podporządkowania sobie Kościoła katolickiego i ograniczenia jego aktywności do tolerowanych przez władze działań w sferze religijnej. Po krótkim okresie w miarę liberalnej polityki wobec Kościoła od początku 1948 roku zaczęto podejmować zdecydowane kroki przeciwko Kościołowi. Powstała dywersyjna struktura tzw. księża patrioci, zaktywizowała się grupa PAX. Kościół spotkały szykany w podatkowej, oświatowej i wydawniczej sferze jego aktywności. Odebrano instytucję charytatywną Caritas. Przeprowadzono kilka pokazowych procesów księży, z wieloletnimi wyrokami w tym także kar śmierci na szczęście niewykonanych. W 1951 roku internowano administratorów apostolskich na tak zwanych ziemiach odzyskanych, a w 1953 roku internowano prymasa Stefana Wyszyńskiego. Rozwiązano blisko 60 niższych seminariów zakonnych, a także internatów i niektórych domów formacyjnych zgromadzeń zakonnych. Na początku 1953 roku w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego utworzono Departament XI, który odpowiadał za realizację wytycznych władz w ich stosunkach z Kościołami i związkami wyznaniowymi. Dekret o obsadzaniu stanowisk kościelnych uzależnił od zgody właściwych organów państwowych wszelkie zmiany organizacyjne i personalne oraz zobowiązywał duchowieństwo do składania przed urzędnikami państwowymi ślubowań na wierność PRL. W sierpniu 1954 roku zamknięto wszystkie żeńskie domy zakonne na Ziemiach Zachodnich i Północnych, a wiele zakonnic wysłano do obozów pracy. Jesienią 1955 roku narodził się zamysł likwidacji zakonów. Szczęśliwie tych jak i wielu innych planów nie udało się już zrealizować. Przełomowym dla relacji państwa z Kościołem był rok 1956. Podczas powstania poznańskiego formułowano między innymi żądania rewizji polityki wyznaniowej i uwolnienia prymasa Wyszyńskiego. Nowy I sekretarz partii, Władysław Gomułka, zdawał sobie sprawę, że dla uspokojenia nastrojów społecznych jednym z istotnych gestów jest uwolnienie prymasa Wyszyńskiego.

Opis (streszczenie): W końcu 1970 roku władze przygotowywały ograniczoną reformę gospodarczą, której integralnym elementem miała być wprowadzona zaledwie na 11 dni przed świętami Bożego Narodzenia drastyczna podwyżka cen wielu towarów, w tym zwłaszcza żywności. Od 14 grudnia w Gdańsku, a następnie w Gdyni, Szczecinie, Elblągu i innych miastach Wybrzeża stoczniowcy zastrajkowali i wyszli na ulice. Doszło do podpalenia Komitetów Wojewódzkich Partii oraz komend Milicji w Gdańsku i Szczecinie. Na ulice wyszło wojsko z ostrą bronią. Zginęło kilkadziesiąt osób, a ponad 1000 zostało rannych. Władysław Gomułka został odwołany z funkcji I Sekretarza partii. Zastąpił go Edward Gierek. Niefortunna podwyżka została cofnięta 1 marca 1971 roku.

Opis (streszczenie): Polska Rzeczpospolita była państwem odbudowywanym po stu dwudziestu trzech latach nieistnienia. Było to niewątpliwie nowe państwo, które miało nowe granice i społeczeństwo ukształtowane w trzech zaborach. Każdy z nich miał inny system prawny, gospodarczy, szkolnictwa, inną walutę, rozstaw szyn kolejowych, a także inne doświadczenia historyczne, inny system wartości, inną mentalność. Jednym z podstawowych zadań, które postawiło sobie państwo, było zniwelowanie owych różnic, stworzenie jednolitego systemu prawnego, oświatowego i warunków rozwoju kultury ogólnonarodowej. Podstawowe zadania, jakie stały przed Polską, to wywalczenie granic, rozwiązanie problemów rolnictwa i ułożenie stosunków z mniejszościami narodowymi. W pełni zrealizowano tylko pierwszy cel. Rozpoczęto, z przeszkodami, realizację drugiego. Natomiast nie udało się chyba ułożyć poprawnych stosunków z mniejszościami. Nie było to łatwe, zważywszy na mozaikę narodowościową (Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy, Litwini ) i religijną. Na to nakładała się mozaika oczekiwań różnych grup społecznych. A mieliśmy na to wszystko zaledwie 20 lat.

Opis (streszczenie): Określenie mała stabilizacja najczęściej stosowane jest jako etykietka systemu gomułkowskiego, dotyczy społeczno - politycznych realiów, w których da się żyć, ale nie można liczyć na dużo więcej; realiów państwa rządzonego autorytarnie, w którym zapomniano o programie odnowy moralnej, politycznej, gospodarczej z 1956 roku; realiów skłaniających do koncentracji na życiu prywatnym, w które władza nie wtrąca się już brutalnie, a zniechęcających do wstępowania na publiczną scenę, na której mogą się rozgrywać głównie akty reżyserowane przez władzę; realiów, które są bez wątpienia bezpieczniejsze i wygodniejsze niż te wcześniejsze, zwane stalinizmem, niezbyt jednak zachęcające do pogodnego spoglądania w przyszłość.

Opis (streszczenie): Śmierć Stalina w marcu 1953 roku, w Polsce nie przyniosła natychmiastowych efektów. Represje w 1953 roku osiągnęły jeden ze szczytowych punktów. Już po śmierci generalissimusa nadeszło najsilniejsze uderzenie w Kościół katolicki. Wydarzeniem o ogromnej wadze, które w istotny sposób wpłynęło na przekształcenie dotychczasowej bardzo ograniczonej destalinizacji był XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego, odbywający się w Moskwie w lutym 1956 roku. W tajnym referacie Chruszczow zaatakował Stalina, obciążając go odpowiedzialnością za straszliwy terror, którego doświadczyli sowieccy komuniści, za dyktatorskie metody rządzenia, zbrodnicze przesiedlenia całych narodów, przerażającą niekompetencję, doprowadzenie kraju niemal do katastrofy w czasie II wojny światowej, poważne błędy w polityce zagranicznej. Wiosną 1956 roku wyraźny był konflikt wewnętrzy w polskiej partii komunistycznej między proreformatorsko nastawionymi puławianami i konserwatywnymi natolińczykami, posługującymi się populistyczną, antyinteligencką i niekiedy antysemicką frazeologią, pozostającymi w bliskim kontakcie z ambasadą sowiecką w Warszawie. 28 czerwca 1956 roku poznańscy robotnicy masowo porzucili pracę i wyszli na ulice. Bezpośrednim źródłem wybuchu niezadowolenia były żądania natury socjalnej i ekonomicznej, dotyczące płac, norm, warunków pracy. Wśród haseł demonstrantów najczęściej pojawiały się antysowieckie. Na ulice Poznania skierowano oddziały wojska, których liczba i metody działania były niewspółmierne do rzeczywistych rozmiarów oporu. Gomułka w sierpniu 1956 roku otrzymał z powrotem legitymację partyjną, a w październiku po raz pierwszy uczestniczył w posiedzeniu Biura Politycznego. 19 października na warszawskim lotnisku wylądowała sowiecka delegacja z szefem partii Nikitą Chruszczowem. Biuro Polityczne wraz z Gomułką udało się do Belwederu na rozmowy z sowieckim kierownictwem. Gomułce udało się przekonać Chruszczowa, że jego dojście do władzy nie niesie zagrożenia dla socjalizmu i sowieckich interesów w Polsce. Odejście od Października zostało przesądzone w tym samym momencie, gdy większość społeczeństwa świętowała jego początek.