Spór o historię godziny emisji w telewizji, obsada, kiedy leci i gdzie obejrzeć

Opis (streszczenie): Porządek panuje w Warszawie - stwierdził francuski minister spraw zagranicznych po stłumieniu Powstania Listopadowego. Utrzymanie ładu w rosyjskiej Warszawie, austriackim Krakowie i pruskim Poznaniu było niezmiennym celem państw zaborczych. Stanowisko to podzielały mocarstwa zachodnie. Sytuacja nie zmieniła się, nie uległa zmianie nawet wtedy, gdy w przededniu I wojny światowej zaborcy znaleźli się w konkurencyjnych blokach europejskich: Niemcy i Austria w Trójprzymierzu, a Rosja w Entencie. Nawet wybuch wojny nie zmienił wspólnego stanowiska zaborców: nie ma zgody na istnienie niepodległej Polski. Każde z państw w większym lub mniejszym stopniu popierało inicjatywy polskie, licząc na większe zaangażowanie Polaków w wojnę. Austria już w 1914 roku zgodziła się na utworzenie pod swoim dowództwem Legionów Polskich. Kilkanaście dni po wybuchu wojny rosyjski wódz naczelny Mikołaj Mikołajewicz wydał odezwę, w której Rosja poprzez mglistą obietnicę odrodzenia państwa polskiego pod berłem cara próbowała zachęcić Polaków do walki, w istocie nie obiecując nic w zamian. W trzecim roku wojny, zaborcy - borykający się już z brakiem rekruta - wzywali Polaków do wstępowania w szeregi armii. 5 listopada 1916 roku cesarze Niemiec i Austro - Węgier wydali odezwę, w której ogłosili powstanie w przyszłości samodzielnego państwa polskiego. 14 stycznia 1917 roku władze okupacyjne powołały w Warszawie Tymczasową Radę Stanu. Ona zaś powołała Radę Regencyjną Królestwa Polskiego i rozwiązała się. W odpowiedzi na stanowisko Niemiec i Austrii w rozkazie noworocznym z 25 grudnia 1916 roku car Mikołaj II zapowiedział, że jednym z celów wojny Rosji będzie stworzenie Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części dotąd rozdzielonych. Trzy miesiące później car abdykował i jego rozkaz nie miał znaczenia. 27 marca 1917 roku Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich uchwaliła odezwę, w której przyznano Polsce prawo do całkowitej niepodległości. Trzy dni później tymczasowy rząd rosyjski księcia Lwowa uznał pełne prawo narodu polskiego stanowienia o swoim losie według własnej woli i prawo do utworzenia niezawisłego państwa polskiego ze wszystkich terytoriów w których Polacy tworzą większość. 29 sierpnia 1918 roku bolszewicy wydali dekret o anulowaniu traktatów rozbiorowych. Jednak Komisariat do Spraw Polskich w rządzie sowieckim przygotowywał plany wywołania rewolucji na ziemiach polskich i włączenia ich do państwa sowieckiego. Mimo zmienionych form państwowych wysiłki zaborców, aby maksymalnie osłabić państwo polskie nie zakończyły się wraz z końcem I wojny światowej.

Opis (streszczenie): W czasie II wojny światowej ponad 200 tysięcy polskich dzieci zostało odebranych rodzicom i wywiezionych do Niemiec w celu ich zniemczenia. Według kryteriów przygotowanych przez Urząd Rasy zostały one uznane za wartościowe rasowo i godne dostąpienia zaszczytu wzmocnienia niemieckiej rasy panów. Zdecydowana większość dzieci nigdy nie wróciła do swoich rodzin. Niemcy do dzisiaj nie odpowiedziały za tę zbrodnię.

Opis (streszczenie): W II Rzeczpospolitej wiodącą siłą polityczną wśród Żydów byli syjoniści. Jednoczyły ich: praca na rzecz nowego państwa żydowskiego w Palestynie oraz poprawa warunków życiowych w samej Polsce. Dzieliły poglądy na temat sposobu zrealizowania tych postulatów. Już w 1925 roku nastąpiło zjednoczenie większości organizacji syjonistycznych w Polsce. Były one programowo podporządkowana Światowej Organizacji Syjonistycznej. Sojusz ten przetrwał jednak tylko 6 lat. Od końca lat 20. w Polsce zaczęła działać Nowa Organizacja Syjonistyczna w skrócie Betar. Za cel stawiali sobie utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie po obu stronach Jordanu przez masową imigrację Żydów i walkę zbrojną przeciw Arabom oraz administracji brytyjskiej. Żydzi z Betaru w porozumieniu z władzami uzyskali możliwość szkolenia wojskowego członków organizacji, jednocześnie kupowali w Polsce broń i organizowali jej przemyt do Palestyny.

Opis (streszczenie): Po śmierci Kazimierza Wielkiego na tronie Polski zasiadł w 1370 roku królewski siostrzeniec, Ludwik Andegaweński, nazywany u nas Węgierskim. Polskę i Węgry połączyła unia personalna. Ludwik, nie mający męskiego potomka, już od początku panowania, które w jego imieniu sprawowała matka Elżbieta Łokietkówna i namiestnicy, starał się zapewnić tron najstarszej córce. Przychylną opinię szlachty w tej kwestii miał zapewnić wydany w Koszycach przywilej zmniejszający podatek, tak zwane poradlne. Ostatecznie, po śmierci Ludwika, tron Polski objęła w 1384 roku najmłodsza, dziesięcioletnia córka królewska, Jadwiga. Dwa lata później poślubiła Władysława Jagiełłę. Królewscy małżonkowie dzielili władzę. W czasie swojego krótkiego życia Jadwiga zasłynęła z głębokiej wiary i działalności dobroczynnej. Zainicjowała odnowienie Akademii Krakowskiej. W 1997 roku została ogłoszona świętą Kościoła katolickiego.

Opis (streszczenie): Celem programu jest przedstawienie okoliczności, w jakich doszło do nawiązania współpracy niemiecko - radzieckiej w latach międzywojennych i jej skutków. Zarówno Niemcy, jak i Rosja uważały ustalenia traktatu wersalskiego kończącego w 1919 roku wielką wojnę za niesprawiedliwe. Podczas odbywającej się w kwietniu i maju 1922 roku międzynarodowej konferencji ekonomicznej w Rapallo, w pobliżu Genui, ministrowie spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej i Rosji bolszewickiej zawarli porozumienie. Dawało ono podstawy do nawiązania szerokiej współpracy między Berlinem a Moskwą. Już w lipcu do umowy dołączono tajny aneks o współpracy wojskowej. Tym samym tzw. "ład wersalski", z którego oba państwa były niezadowolone, został zagrożony. Apogeum współpracy niemiecko - radzieckiej nastąpiło w 1939 roku. 19 sierpnia podpisano układ handlowy, zaś 23 sierpnia w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji, zwany paktem Ribbentrop - Mołotow. W tajnej części układu podzielono Polskę między oba kraje.

Opis (streszczenie): Córki polskich królów i książąt często zostawały żonami obcych władców. Ojcowie, wydając je za mąż, mieli na względzie przede wszystkim korzyści, jakie odniesie dynastia. I tak np. Mieszko I, wydając swoją córkę Świętosławę za króla szwedzkiego Eryka Zwycięskiego, zawarł sojusz skierowany przeciw Duńczykom. Wielce owocny okazał się być mariaż księżniczki mazowieckiej Cymbarki - siostrzenicy Władysława Jagiełły - z księciem austriackim Ernestem Żelaznym. Jagiełło poprzez ten związek planował zawiązanie sojuszu z Habsburgami przeciwko Zygmuntowi Luksemburskiemu. Cymbarka - matka dziewięciorga dzieci - dała początek głównej, ernestyńskiej linii Habsburgów. W przyszłości królowa Bona, matka ostatniego Jagiellona, dokładać będzie starań, aby osłabić pozycję znienawidzonych przez nią Habsburgów. Chciała to osiągnąć chociażby poprzez małżeństwo swojej córki Izabeli z władcą Węgier Janem Zapolyą. W stronę polskiego dworu kierowali wzrok Wazowie. Katarzyna Jagiellonka została żoną księcia Finlandii, Jana, przyszłego króla Szwecji. Czy polskie królewny były pożądanymi partiami w Europie? Jakie względy decydowały o tym, że monarchowie żenili się z córkami polskich królów elekcyjnych? Które małżeństwo przyniosło nam najwięcej korzyści, a do którego lepiej, żeby nie doszło?

Opis (streszczenie): Władysław II Jagiełło, który przybył do Polski z Litwy jako poganin, objął tron Piastów i poślubił Jadwigę Andegaweńską, jeszcze za życia doczekał się skrajnych opinii. Zarzucano mu, że tylko pozornie nawrócił się na wiarę chrześcijańską. Równocześnie nazywano Jagiełłę tarczą chrześcijaństwa i najpotężniejszym monarchą, godnym cesarskiej korony, wielkim władcą Europy Środkowo - Wschodniej. Jagiełło, o którym niechętny mu Jan Długosz pisał: "Cordis simplici erat sed magnifici, czyli"Serca był prostego, lecz wspaniałego", panował blisko pół wieku. W tym czasie udało mu się stworzyć wielonarodową i wielowyznaniową monarchię, która przetrwała kilka wieków.

Opis (streszczenie): "Spór o historię" to program, w którym zaproszeni do studia historycy dyskutują o ważnych epizodach w historii Polski. Temat: gwałty sowieckich zdobywców. Na początku stycznia 1944 roku Armia Czerwona, ścigając Niemców, przekroczyła granicę Polski. Szybko okazało się, że żołnierze Stalina, zamiast obiecanego wyzwolenia rozpoczęli okupację. Nikt nie mógł być pewny swojego losu. Dotychczasowe niemieckie więzienia zapełniały się żołnierzami Podziemia. Na zajętych terenach instalowała się sowiecka władza. Trasa przemarszu czerwonoarmistów znaczona była gwałtami, egzekucjami i grabieżą. Wkrótce grabież przybrała zorganizowaną formę wywożenia wszystkiego, co można było zabrać. Na wschód ruszyły pociągi z łupami. Często sowieci niszczyli to, czego nie mogli zabrać. Zdobywcy triumfowali. Jak wyzwoliciele byli przyjmowani przez Polaków? Wiele osób wspomina o towarzyszącej im radości - zostali wyzwoleni z okupacji niemieckiej. Co wzbudzało niepokój? Inaczej przyjmowani na granicy, inaczej w centralnej Polsce. Czy ludzie zdawali sobie sprawę, co planuje Związek Sowiecki wobec Polski? Zderzenie dwóch cywilizacji. Wyzwoleni, ale czy oswobodzeni? Rabunek. Systemowy rabunek wszystkiego: wyposażenia fabryk, biur, pałaców, torów kolejowych, wagonów przez wyspecjalizowane jednostki sowieckie. Symbolem tego procederu jest kradzież zegarków i rowerów. Kilkakrotnie powtarzano fotografię żołnierza sowieckiego zawieszającego sztandar w Berlinie; jak się okazało miał na ręce kilka zegarków. Alkohol jako środek płatniczy. Gwałty na ludności podbitej. Skala. Czy jest możliwe oszacowanie? Systemowe, zbiorowe gwałcenie kobiet, zarówno Niemek jak i Polek - bezkarne i akceptowane przez sowieckich dowódców. Gwałty na kobietach w innych krajach przemarszu Armii Czerwonej.

Opis (streszczenie): Już ponad dwa stulecia nierozstrzygnięty pozostaje spór o przyczyny upadku I Rzeczpospolitej. Przez 123 lata zaborów, a i później, polscy historycy wykształcili w tej sprawie co najmniej trzy odmienne podejścia, wskazując na różne przyczyny i praprzyczyny, i różne okresy w dziejach, w których ich zdaniem odnaleźć można źródła kryzysu i późniejszego upadku państwa polskiego. Jak to się stało, że potężne państwo, jedno z największych ówczesnej Europy zniknęło w sposób właściwie pokojowy, niemal bez walki. Jedni przyczyn szukali w wieku XVIII, kiedy to Polska, sama osłabiona, uległa rosnącej sile swych sąsiadów, inni - wskazywali na czasy, kiedy kraj nasz był u szczytu swej potęgi, będąc zarazem największym terytorialnie mocarstwem Europy, jeszcze inni - przyczyny rozbiorów widzieli w całym splocie zdarzeń, które do tego przywiodły. Czy upadku Rzeczypospolitej winni byli sami jej obywatele czy siły zewnętrzne? Czy dziś, na początku XXI wieku jesteśmy w tej mierze mądrzejsi? Dyskutują: prof. Roszkowski Wojciech, prof. Jan Dzięgielewski, prof. Tadeusz Cegielski.

Opis (streszczenie): Imię Kazimierz otrzymał najmłodszy syn Władysława Łokietka po swoim dziadzie po mieczu, Kazimierzu - księciu kujawskim. Historia dała mu przydomek "Wielki". Czym ostatni panujący z dynastii Piastów zasłużył sobie na takie miano? Jakim był gospodarzem kraju? Zaczynał skromnie, by po blisko czterdziestu latach panowania kończyć je jako władca liczącego się już państwa w Europie. Niemal trzykrotnie powiększył jego terytorium. Zadbał o uporządkowanie prawa. Chcąc podnieść obronność państwa, nakazał wzniesienie zamków i umocnienie już istniejących. Powstawały nowe miasta i wsie. W 1364 roku Kazimierz Wielki założył w Krakowie Studium Generalne. Za jego panowania nastąpił rozwój gospodarczy. Król rozpoczął też bicie własnej monety srebrnej - grosza. Zadbał o poprawę stosunków z Zakonem Krzyżackim i Czechami. Zawarł sojusz z Węgrami. Król, o którym Jan Długosz mówił "Zastawszy Polskę glinianą, drewnianą i nieschludną, pozostawił ją Kazimierz Wielki murowaną, ozdobną i wspaniałą". Czy dlatego jako jedyny polski władca otrzymał przydomek Wielki? A może zapomnieliśmy o jego błędach i słabościach?

Opis (streszczenie): Wskutek decyzji, podjętych przez Stalina, Churchilla i Roosvelta, Polska straciła na wschodzie niemal połowę terytorium. Rekompensatę miała otrzymać z ziem należących do Niemiec. Polacy wyrzuceni z rodzinnych domów na Wschodzie mieli zająć miejsce Niemców, którzy mieli być przesiedleni w głąb Niemiec. Zmniejszony o połowę i zniszczony wojną kraj miał zagospodarować i zintegrować Dolny Śląsk, Pomorze, Warmię i Mazury z resztą kraju. Jak przebiegał ten proces? Czy historia Ziem Odzyskanych to mit, czy prawdziwe osiągnięcie? Sukces komunistycznej propagandy, czy sukces polskiej racji stanu?

Opis (streszczenie): 6 października 1939 roku Hitler proklamował politykę przesiedleń. Miała ona - jak oświadczył w Reichstagu - stworzyć "nowy ład stosunków etnograficznych" w Europie Środkowo - Wschodniej. Obok działań eksterminacyjnych wymierzonych w Polaków, mieszkających na ziemiach wcielonych do III Rzeszy, rozpoczęły się deportacje obywateli polskich z Pomorza i Wielkopolski. Wysiedlanym konfiskowano majątek. W ciągu kilkudziesięciu minut musieli opuścić domostwa. Dorośli mogli zabrać od 25 do 30 kilogramów bagażu, dzieci - 10 kilogramów. Domy Polaków natychmiast zajmowali niemieccy osadnicy. Kiedy wysiedlenia rozpoczęły się? Jaki był cel tej akcji? Kiedy powstał plan akcji? Kogo obejmował? Jak odbywały się przesiedlenia? Transport do GG. Jaka była skala wysiedleń? Kto zajmował opuszczone przez Polaków domy? [Niemcy z głębi Rzeszy, ale też z krajów bałtyckich, które znalazły się w ZSRS]. Co możemy powiedzieć o ekonomicznej stronie deportacji? [M.in. Sowieci w zamian za opuszczone przez Niemców gospodarstwa płacili Niemcom m.in. ropą]. Podobieństwo deportacji z ziem wcielonych do Rzeszy i ziem wcielonych do Związku Sowieckiego? [Wiele wskazuje na to, że były to działania koordynowane, przynajmniej na poziomie zakładanych celów].

Opis (streszczenie): Władysław Łokietek, syn księcia Kazimierza I kujawskiego, urodził się w roku 1260 lub 1261. Po śmierci Przemysła II w 1296 roku sprawował władzę w Wielkopolsce. Został stąd jednak wygnany, a jego miejsce zajął król czeski Wacław II. Po powrocie z wygnania w 1304 roku podjął walkę o odzyskanie władzy. Sukcesywnie jednoczył ziemie polskie. Mimo niepowodzeń - między innymi utraty Pomorza Gdańskiego i buntu niemieckiego mieszczaństwa w Krakowie - doprowadził do zjednoczenia dwóch dzielnic i jako pierwszy władca Polski koronował się w Krakowie w 1320 roku. W granicach Polski znalazła się Wielkopolska i Małopolska. Kiedy Łokietek umierał w 1333 roku, zjednoczona Polska nie obejmowała już Śląska, Pomorza Zachodniego i Gdańskiego, Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej.

Opis (streszczenie): Na początku stycznia 1944 roku maszerująca na Berlin Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę z Polską. W ślad za nią wchodziły oddziały NKWD. Na zajmowanych terenach rozpoczynały się rządy znaczone terrorem. Podejrzewani o niesprzyjanie nowej władzy byli aresztowani i osadzani w obozach specjalnych. Często powstawały one na miejscu dotychczasowych niemieckich więzień i obozów koncentracyjnych. Stąd więźniów kierowano na wschód. Tak było chociażby w Rembertowie. W marcu 1945 roku wyruszył stąd liczący blisko dwa tysiące ludzi transport na Ural. Wśród zesłanych znajdował się nierozpoznany wówczas przez NKWD zastępca komendanta głównego Armii Krajowej gen. Emil Fieldorf "Nil" ukrywający się pod nazwiskiem Walenty Gdanicki.

Opis (streszczenie): W grudniu 1869 roku w Watykanie rozpoczął obrady sobór ekumeniczny - pierwszy sobór zwołany bez udziału władz świeckich. Miał być odpowiedzią na wyzwania, które niósł antykościelny liberalizm, marksizm i ateizm. Obrady zostały przerwane po zajęciu Rzymu przez rewolucyjne wojska włoskie. Mimo to Sobór Watykański I przyjął dwie ważne konstytucje dogmatyczne: "Pastor aeternus" o nieomylności papieża i "De fide catholica" o relacji między wiarą i nauką. O soborze rozmawiają prof. Marek Kornat i dr Stanisław Królak.

Opis (streszczenie): Umierający w 1290 roku Henryk IV Probus - książę wrocławski, któremu udało się pod koniec XIII wieku zjednoczyć ziemie na południu Polski, przekazał je w testamencie księciu Wielkopolski, Przemysłowi II i Henrykowi III głogowskiemu. Wkrótce jednak ziemię krakowską zajął król czeski Wacław II. Przemyślida sięgnął także po ziemie księcia kujawskiego, Władysława Łokietka. W 1295 roku Przemysł II, w którego rękach znalazło się Pomorze Gdańskie, koronował się w Gnieźnie. Zginął po kilku miesiącach panowania, w Zapusty, następnego roku w Rogoźnie. Za jego śmiercią stali Brandenburczycy. Ziemie Przemysła zajął Władysław Łokietek. Jednak w 1300 roku, jak pisał kronikarz, "Polacy widząc jak wspomniany książę Władysław jest zmienny, wezwali Wacława króla Czech i przyjęli go sobie za władcę". Wacław II koronowany został w Gnieźnie na króla Polski. Pięć lat później władzę objął jego syn, Wacław III.

Opis (streszczenie): Temat programu: Polscy prymasi. Goście: o. prof. Paweł Zając, dr Stanisław Królak. "Gdy będę w więzieniu, a powiedzą Wam, że Prymas zdradził sprawy Boże - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas ma nieczyste ręce - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas stchórzył - nie wierzcie. Gdy będą mówili, że Prymas działa przeciwkoNarodowi i własnej Ojczyźnie - nie wierzcie. Kocham Ojczyznę więcej niż własne serce i wszystko, co czynię dla Kościoła, czynię dla niej" - mówił Prymas Stefan Wyszyński, sprawujący swój urząd w powojennej Polsce. W 1953 roku komuniści aresztowali Prymasa Tysiąclecia. Spędził w więzieniu trzy lata. Jak kierowali Kościołem jego poprzednicy i następcy? Jakie mieli prawa i obowiązki? Kiedy w Kościele polskim została ustanowiona godność prymasa? Kim był pierwszy prymas? Prymas jako interrex [po śmierci Zygmunta Augusta]. Czy wszyscy "czuli się" jego podanymi? [Jak urząd prymasowski został potraktowany przez zaborców? Co na to kolejni papieże? Kto reaktywował tytuł prymasa po odzyskaniu niepodległości? Czas II wojny światowej. Znaczenie prymasów w powojennej Polsce.

Opis (streszczenie): Po klęsce w 1940 roku w Paryżu i północnej Francji panowali Niemcy, na południu zaś w niezależnym od Niemiec państwie francuskim, które ogłosiło neutralność, ze stolicą w Vichy rządzili Francuzi. Przebywający w Londynie generał Charles de Gaulle, który wzywał do kontynuowania walki z Niemcami, zaocznie został skazany na karę śmierci za zdradę stanu. Z okupantem współpracowała prawica jak i lewica. Francuski ruch oporu niemal nie istniał. Co zyskała, a co straciła pokonana Francja, podejmując kolaborację z III Rzeszą?

Opis (streszczenie): Po śmierci Leszka Białego - zamordowanego podczas zjazdu w Gąsawie w 1227 roku - najsilniejszą pozycję w państwie zdobywa książę śląski Henryk Brodaty. Jego politykę jednoczenia ziem kontynuuje syn, Henryk Pobożny. Jednak po najeździe mongolskim w 1241 roku i śmierci Henryka w bitwie pod Legnicą dzieło jednoczenia zostało zatrzymane, ale nie porzucone. Kult i kanonizacja biskupa krakowskiego Stanisława, którego ciało miało się cudownie zrosnąć, było symbolem przyszłego zrośnięcia się "poćwiartowanej" Polski. Pod koniec XIII wieku podejmowane są kolejne próby jednoczenia rozbitych ziem. Podjął się tego między innymi Henryk IV Probus.

Opis (streszczenie): 3 marca 1918 roku w Brześciu Litewskim podpisany został traktat między bolszewicką Rosją a państwami centralnymi: Niemcami, Austro - Węgrami, Turcją i Bułgarią. Oznaczał on zerwanie przez Rosję sojuszu z Ententą. Wyznaczał także nową granicę Rosji. Odpadły od niej Królestwo Polskie, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia. Na Zakaukaziu Rosja traciła Kars, Batumi i Ardahan na rzecz Turcji. Rosja zobowiązywała się do zdemobilizowania armii. Sygnatariusze traktatu nawiązywali wzajemne stosunki dyplomatyczne. Po wybuchu rewolucji w Niemczech i upadku cesarstwa niemieckiego oraz wobec rozpadu Austro - Węgier, Rosja anulowała 13 września 1918 roku brzeski traktat pokojowy, jako narzucony jej siłą przez niemiecki imperializm. Traktat nie zawierał wzmianki o Polsce. Pośrednio potwierdzał stan rzeczy wytworzony w Polsce pod okupacją niemiecko - austriacką na podstawie aktu 5 listopada 1916 roku.

Opis (streszczenie): Józef Piłsudski i Roman Dmowski. Stanisław Cat-Mackiewicz pisał o nich: Gdybyż można było ich rozsunąć w czasie. Współżycie tych ludzi w jednej epoce było elementem osłabiającym Polskę. A jednak wpłynęło ono na kształt Kraju. Piłudski i Dmowski reprezentowali odmienne wizje dojścia do niepodległej Polski. Piłsudski widział szansę na odrodzenie niepodległej Rzeczypospolitej w przegranej Rosji. Dmowski upatrywał jej w klęsce Niemiec. O zbliżającej się w 1914 roku wojnie mówili, że przychodzi za wcześnie dla sprawy polskiej. Piłsudski postawił na czyn zbrojny u boku Austrii. Dmowski stanął na czele Komitetu Narodowego Polskiego, upatrującego sukcesu sprawy polskiej w sojuszu z Ententą. To Dmowski, wspólnie z Paderewskim, podpisali w imieniu Polski traktat wersalski. To im w dużej mierze zawdzięczamy kształt granicy zachodniej. Wschodnia granica Rzeczpospolitej ukształtowała się w wyniku czynu zbrojnego i polityki faktów dokonanych. W opozycji do koncepcji Piłsudskiego - stworzenia na wschodzie bloku skonfederowanych z Polską państw sojuszniczych - Narodowa Demokracja na czele z Dmowskim - wypracowała koncepcję inkorporacji - wcielenia na wschodzie obszarów możliwych do spolonizowania. Ta ostatnia koncepcja przeważyła w trakcie dyskusji pokojowych z Rosją bolszewicką w Rydze w 1921 roku. Dmowski nigdy nie stanął na czele rządu. Przez kilka tygodni był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Chjeno-Piasta. Marszałek do końca swojego życia wywierał ogromny wpływ na życie polityczne Polski.

Opis (streszczenie): Przed śmiercią w roku 1138 Bolesław Krzywousty podzielił państwo na dzielnice. Wprowadzono zasadę senioratu i pryncypatu. To najstarszy z rodu, senior i prynceps sprawował władzę zwierzchnią na terenie całego kraju wobec młodszych książąt. On także reprezentował państwo za granicą. Osiem lat po wprowadzeniu tak zwanego statutu Krzywoustego, dążący niemal od początku do usunięcia młodszych braci prynceps Władysław sam został wygnany z kraju. Obierając nowego władcę, Bolesława Kędzierzawego, złamano zasadę senioratu. W kolejnych latach słabła władza księcia zwierzchniego - pryncepsa. Po śmierci Leszka Białego, zamordowanego podczas zjazdu w Gąsawie w 1227 roku, zanika zasada pryncypatu.

Opis (streszczenie): Jedną z najważniejszych kwestii po zakończeniu II wojny światowej było ustalenie nowych granic. Alianci decydowali o tym podczas kolejnych konferencji pokojowych. Wskutek decyzji, jakie zapadły w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Polska straciła niemal połowę terytorium na wschodzie. Rekompensatą za tę stratę miały być tzw. Ziemie Odzyskane, czyli Dolny Śląsk, Pomorze, Warmia i Mazury. Przesunięcie granicy wiązało się z przesiedleniem ludności zamieszkującej Kresy Wschodnie. Pierwsza, tak zwana repatriacja ze Związku Sowieckiego miała miejsce w latach 1944 - 1946. Druga odbyła się w latach 1955 - 1959. Czym była w istocie tak zwana repatriacja? Na jakich podstawach prawnych odbywało się przesiedlenie Polaków? Skąd - oprócz Kresów Wschodnich - przyjeżdżali Polacy na Ziemie Zachodnie?

Opis (streszczenie): Gdy w 1938 roku Hitler przyłączył Austrię do Niemiec, ludność obu krajów odpowiedziała w plebiscycie na pytania: "Czy zgadzasz się z połączeniem Rzeszy Niemieckiej z Austrią?" i "Czy zgadzasz się z listą przedstawioną przez naszego Führera Adolfa Hitlera?" Na "tak" oddano w Niemczech 99 procent głosów, a w Austrii jeszcze więcej, bo 99, 7 procent. Austriacy byli wierni Hitlerowi aż do końca. Ale po 1944 roku austriackie rządy skutecznie zadbały o to, żeby Austria była postrzegana jako pierwsza ofiara Hitlera. Po wojnie zaś jako kraj ze swej natury neutralny i ceniący sobie pokój. Takiego oblicza Austrii potrzebowała wówczas cała powojenna Europa po obu stronach żelaznej kurtyny. Goście: - prof. Piotr Madajczyk, PAN - prof. Bogdan Musiał, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego - prof. Bogdan Koszel, Uniwersytet Adama Mickiewicza

Opis (streszczenie): Bolesław III Krzywousty, syn Władysława Hermana. Po śmierci ojca Bolesław Krzywousty i jego straszy przyrodni brat Zbigniew rozpoczęli walkę o przejęcie władzy nad Polską. Batalia zakończyła się zwycięstwem Bolesława, który w 1108 roku wygnał Zbigniewa z kraju. Rok później Bolesław obronił Polskę przed najazdem Henryka V. Podczas swego panowania Bolesław włączył do Polski Pomorze Wschodnie. Pomorze Zachodnie zostało uzależnione od Polski. Przed śmiercią w roku 1138, obawiając się walk o władzę między pięcioma synami, podzielił Polskę na dzielnice. Najstarszy z rodu Piastów otrzymał dzielnicę senioralną. Był także władcą zwierzchnim państwa. Testament Bolesława Krzywoustego, który miał ochronić państwowość, przyczynił się do rozbicia Polski na blisko dwa wieki.

Opis (streszczenie): Jesienią 1939 roku, niemal natychmiast po wkroczeniu w granice Polski, Sowieci przystąpili do akcji niszczenia Kościoła katolickiego. Księży, zakonników i zakonnice poddano represjom. Wielu duchownych wysłano do łagrów w głąb Związku Sowieckiego. Zamknięto instytucje kościelne, a ich majątek został rozgrabiony. Zajęcie wschodnich terenów Rzeczypospolitej przez Niemcy w 1941 roku nie oznaczało, że Kościół katolicki odzyskał wolność. Zmieniły się sposoby prześladowań. Po powrocie wojsk sowieckich do wschodniej Polski w 1944 roku natychmiast przystąpiono do walki z katolikami. Dlaczego sowieccy komuniści uważali Kościół katolicki za swojego największego wroga?

Opis (streszczenie): Jedno z najpiękniejszych miast na świecie - mówił o Wilnie Józef Piłsudski. Już od 1918 roku do kontroli nad Wileńszczyzną aspirowała zarówno Litwa jak i Polska. Litwini traktowali Wilno jako kolebkę swojej państwowości, silnie osadzoną w narodowej tradycji. Dla Polaków, którzy stanowili tu większość, było ono miastem związanym z ich kulturą i historią. W kwietniu 1919 roku Wojsko Polskie wyparło z Wilna Armię Czerwoną. W odezwie Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego Józef Piłsudski zapowiadał m.in. przeprowadzenie demokratycznych wyborów. W październiku reaktywowany został w Wilnie Uniwersytet Stefana Batorego. Wskutek wojny polsko - bolszewickiej w 1920 roku Polacy wycofali się z Wilna. W lipcu 1920 roku zostało ono zajęte przez Rosjan. W zamian za zgodę na przemarsz Armii Czerwonej przez terytorium Litwy, Litwini otrzymali Wilno.

Opis (streszczenie): Bolesław Szczodry, zwany też Śmiałym. Najstarszy syn Kazimierza Odnowiciela. Poprzez sojusz z papieżem Grzegorzem VII i koronację w Gnieźnie, w czasie świąt Bożego Narodzenie w 1076 roku - w częściowo odbudowanej już po najeździe czeskim katedrze - wzmocnił międzynarodową pozycję Polski. Wkrótce jednak Polską zaczęły targać konflikty wewnętrzne. Przeciwko królowi zwróciło się rycerstwo i możni. W 1079 roku, po zabójstwie krakowskiego biskupa Stanisława, król został wygnany z kraju. Udał się na Węgry. Tu wkrótce zmarł w nieznanych okolicznościach.

Opis (streszczenie): Atak bolszewików na Pałac Zimowy 25 października 1917 roku położył kres istnieniu powołanego w wyniku rewolucji lutowej Rządu Tymczasowego. Rewolucja bolszewicka stawała się faktem. Potrzebowała broni, butów, chleba i wsparcia dyplomatycznego. Z pomocą pospieszyła Europa i Stany Zjednoczone. Czy za rewolucją październikową rzeczywiście stał uciskany lud miast i wsi carskiej Rosji? Komu w istocie należy zawdzięczać jej wybuch? Leninowi, Trockiemu, a może komuś zupełnie innemu? Kto najwięcej zyskał, wspierając bolszewików? Ile była warta rewolucja bolszewicka w Rosji, kto za nią zapłacił i kto na niej zarobił?

Opis (streszczenie): Znakomita większość najsławniejszych europejskich uniwersytetów ma średniowieczny rodowód. Najstarszy powstał w Bolonii. Za datę jego powstania przyjmuje się rok 1088. Po nim pojawiły się uniwersytety w Paryżu, Oksfordzie i Cambridge. To na nich wzorowały się późniejsze uczelnie, jak chociażby te, które powstawały w XIV wieku w Europie Środkowej. Jako pierwszy ukonstytuował się w 1348 r. dzięki fundacji Karola IV Uniwersytet Praski. Potrzebę posiadania uniwersytetu widział także Kazimierz Wielki. Już w 1364 r. założył w Krakowie Akademię. Jednak po śmierci króla uczelnia upadła. Dzieła odnowy podjęła się królowa Jadwiga. Niestety, nie doczekała wznowienia uniwersytetu. W testamencie poczyniła zapis na rzecz akademii. Pozwolił on jej małżonkowi Władysławowi Jagielle na dokończenia dzieła. 26 lipca 1400 roku biskup Piotr Wysz wygłosił na krakowskiej Alma Mater wykład z prawa kanonicznego. Uniwersytety są bez wątpienia jednym z najważniejszych osiągnięć średniowiecza. Były wspólnotą profesorów i studentów. Spajało ją bezinteresowne, ale naukowo uzasadnione poznawanie i głoszenie prawdy o człowieku i świecie.

Opis (streszczenie): Kazimierz Odnowiciel. Syn Mieszka II i Rychezy. Objął władzę w 1034 roku. Kiedy nie powiodły się próby wzmocnienia władzy królewskiej, musiał opuścić Polskę. W 1038 roku czeski książę Brzetysław najechał Polskę. Jego wojska zajęły Śląsk. Spustoszyły Poznań i Gniezno, skąd wywiezione zostały relikwie św. Wojciecha. W 1039 roku Kazimierz powrócił do kraju i rozpoczął jego odbudowę. Wzmocnił armię i restytuował struktury kościelne. Głównym ośrodkiem państwa został Kraków.

Opis (streszczenie): Pierwsza wojna światowa była największym konfliktem zbrojnym, jaki spotkał świat do jej wybuchu. Zasięgiem działań wojennych objęła prawie całą Europę, wschodnią i południowo - wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. W działaniach wojennych wzięło udział blisko 65 milionów żołnierzy, a ponad 8, 5 miliona z nich zginęło. W armiach państw zaborczych walczyło w sumie ponad 2, 5 miliona Polaków. Wstępujący do wojska żołnierze byli mamieni bliżej nieokreśloną wizją wolnego państwa polskiego. Jednak w Legionach i innych oddziałach narodowych, stworzonych przez Austriaków czy Rosjan podczas wojny, nie służyło jednorazowo nigdy więcej niż około 30 tysięcy rodaków.

Opis (streszczenie): Mieszko II Lambert. Przejął władzę po śmierci ojca, Bolesława Chrobrego, w 1025 roku. Miał wówczas 35 lat. Podjął się dzieła kontynuacji polityki ojca. W 1031 roku, po buncie starszego brata Bezpryma, odsuniętego od tronu przez Bolesława Chrobrego, Mieszko II został zmuszony do ucieczki z kraju. Skierował się do Czech, gdzie został uwięziony. Po śmierci Bezpryma w 1032 roku Mieszko II ponownie zasiadł na tronie. Musiał jednak przyjąć warunki podyktowane przez cesarza Konrada II: uznać jego zwierzchnictwo i zrzec się tytułu królewskiego. Tuż przed śmiercią Mieszko II skonsolidował państwo.

Opis (streszczenie): Inkwizycja - prawda i mit. Szacuje się, że w ciągu przeszło 600 lat sądy inkwizycyjne skazały na różne kary kilkaset tysięcy osób, z czego prawdopodobnie kilkanaście tysięcy zostało straconych. Dużo to czy mało? Równie ważne jest pytanie, w jakim stopniu praktyki inkwizycji odbiegały od ogólnie przyjętych w sądownictwie Średniowiecza i wieków późniejszych, aż po wiek XIX, w którym inkwizycję zlikwidowano. Czy były surowsze, czy może łagodniejsze? Co dzisiaj wiemy o inkwizycji?

Opis (streszczenie): Margrabia Aleksander Wielopolski powszechnie uważany był za rosyjskiego kolaboranta, zdrajcę sprawy narodowej, inicjatora branki, która przyspieszyła wybuch Powstania Styczniowego. Klęska powstania i późniejszy ruch pozytwistyczny stanowiły pośmiertny triumf margrabiego. Jego skomplikowana droga życiowa i dokonywane wybory polityczne będą odtąd przez dziesięciolecia stanowić zaczyn gorących dyskusji. Jak dziś historia ocenia Aleksandra Wielopolskiego? Dyskutują: prof. Janusz Odziemkowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego prof. Jarosław Kita, Uniwersytet Łódzki Jan Engelgard, Muzeum Niepodległości.

Opis (streszczenie): Bolesław Chrobry. Syn Mieszka Pierwszego. Mimo że nie był wyznaczony do przejęcia władzy, sięgnął po nią, przepędzając macochę Odę i przyrodnich braci. Pierwszy koronowany władca Polski, który na nałożenie korony królewskiej czekał ponad trzydzieści lat. W tym czasie wzmocnił pozycję Polski w Europie. Bił swoją monetę, na której nazywał siebie królem, na kilka lat przed koronacją. Udzielił pomocy wygnanemu z Czech biskupowi Wojciechowi i poparł jego wyprawę misyjną do Prus. Kiedy biskup zginął, Bolesław wykupił jego ciało i złożył w Gnieźnie. To wydarzenie wzmocniło pozycję polskiego władcy i Kościoła w Europie. Dodatkowo umocnił ją zjazd gnieźnieński w tysięcznym roku i powołanie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i podległych mu biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Bolesław prowadził rozliczne, ciągnące się latami wojny - chociażby z Niemcami. Wyprawił się na Ruś i wkroczył do Kijowa. Odzyskał Grody Czerwieńskie. Zmarł w 1025 r. niedługo po koronacji. "Złoty wiek zmienił się w ołowiany" - pisał późniejszy dziejopis o tych wydarzeniach. Władzę objął Mieszko II Lambert.

Opis (streszczenie): Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech rozpoczęły się prześladowania Żydów. W latach trzydziestych w obliczu zagrożenia niektórzy Żydzi decydowali się na emigrację, np. do Stanów Zjednoczonych. Jednak już wówczas Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nie miały ochoty pomagać europejskim Żydom, czego wyrazem była na przykład historia statku St. Louis z emigrantami nie wpuszczonego do USA. Od 1941 r. Amerykanie całkowicie odmówili przyjmowania imigrantów żydowskich. Ci, którzy pozostali w Europie już wkrótce musieli zderzyć się z "ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej". Z chwilą rozpoczęcia II wojny światowej ich los był przypieczętowany. Żydzi mordowani byli w kolejnych krajach zajmowanych przez Niemców. W Polsce, jako jedynym z okupowanych przez Niemców krajów za pomoc udzielaną Żydom groziła kara śmierci. Zachód od początku wojny wiedział o Hololauście. Informacje o mordach popełnianych na ludności żydowskiej były przesyłane przez polski wywiad do rządu w Londynie, a stamtąd do rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. O represjach wymierzonych w ludność żydowską informował chociażby raport rotmistrza Witolda Pileckiego, czy też materiały przekazane przez Jana Karskiego. Brak zdecydowanej pomocy ze strony rządów Churchilla i Roosvelta pozostaje pytaniem otwartym.

Opis (streszczenie): Bitwa pod Lenino była pierwszym bojem zorganizowanych w ZSRR przez Stalina i polskich komunistów polskich wojskach i dlatego jej rocznica była aż do lat 90. minionego wieku obchodzona jako Dzień Wojska Polskiego i święto braterstwa polsko - radzieckiego. Utrwalił się też taki sam propagandowy obraz żołnierzy walczących pod Lenino, jako tych, którzy razem z towarzyszami radzieckimi walczyli o Polskę ludową. Prawda o bitwie i żołnierzach była inna. Do dziś nieliczni wiedzą, że na kilka dni przed bitwą przeszło na stronę Wehrmachtu kilkudziesięciu polskich żołnierzy. Poinformowali oni Niemców o planowanym natarciu. Według niemieckich protokołów przesłuchań uciekli oni do "cywilizowanej niewoli niemieckiej" w obawie przed powrotem na zsyłkę. Dziś wiemy, że krwawa ofiara polskich żołnierzy z militarnego punktu widzenia nie miała sensu, a polskie oddziały poniosły tak wielkie straty, że projekt przekształcenia pierwszej polskiej dywizji w armię musiał być przesunięty w czasie. Po przekroczeniu Bugu okazało się, że do tej ludowej armii nie chcą wstępować ochotnicy i siłą zorganizowano przymusowy pobór, ale dezercje nadal były poważnym problemem. Po blisko 70 latach spróbujemy zastanowić się, kim byli żołnierze I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki i jakie motywy nimi kierowały, gdy zgłaszali się do wojska i później przelewali swą krew. Jakie cele przyświecały Stalinowi, gdy tworzył polskie wojsko i wysyłał je na rzeź pod Lenino. Gośćmi programu są: prof. Wojciech Materski, Instytut Studiów Politycznych PAN prof. Czesław Grzelak, Uniwersytet Humanistyczno - Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach dr Maciej Korkuć, Instytut Pamięci Narodowej

Opis (streszczenie): Mieszko I, syn Siemomysła. Pierwszy historyczny władca Polski, który dał początek dynastii Piastów. Scalił i rozbudował państwo, wzmacniając je poprzez reformy wewnętrzne. Rządził od około 960 roku. Przyjmując chrzest w 966 roku, wprowadził Polskę w krąg cywilizacji łacińskiej. Był nie tylko zręcznym dyplomatą, który zawarł sojusze z Czechami, Szwecją i Cesarstwem, ale i doskonałym dowódcą. Mieszko pod koniec swojego panowania oddał swój kraj pod opiekę Stolicy Apostolskiej w dokumencie, którego odpis zaczyna się słowami: "Dagome iudex". Wówczas granice państwa obejmowały Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze, Śląsk, Małopolskę i Pomorze. Zmarł w 992 roku. Według Thietmara, umarł "sędziwy wiekiem i gorączką zmożony".

Opis (streszczenie): We wrześniu 1939 roku były premier rządu Wielkiej Brytanii, David Lloyd George, państwa z którym związani byliśmy traktatem sojuszniczym, skonstatował: "Polska zasłużyła sobie na swój los". Czym zasłużyła Polska na tak okrutną ocenę? 31 marca 1939 roku brytyjski rząd premiera Neville'a Chamblerlaina udzielił Polsce jednostronnych gwarancji, które zostały przez nią przyjęte. 6 kwietnia minister Beck i lord Halifax podpisali w Londynie polsko - brytyjski protokół o gwarancjach dwustronnych. W odpowiedzi na to, 11 kwietnia Hitler wydał rozkaz przygotowania strategicznego planu wojny z Polską o kryptonimie Fall Weiss. Niemcy zdecydowały, że wojna rozpocznie się nie na Zachodzie, lecz od ataku na Polskę. Miesiąc później Francja i Wielka Brytania zdecydowały, że wojna rozstrzygnie się jednak na Zachodzie, a nie nad Wisłą, więc Polska nie dostanie zasadniczego wsparcia. O tej decyzji rząd polski nie został poinformowany. 23 sierpnia Niemcy i Związek Sowiecki zawarły pakt przewidujący współdziałanie przy agresji na Polskę i jej podział między agresorów. Rząd brytyjski poznał treść tajnego protokołu do układu, ale nie poinformował o nim Warszawy. 25 sierpnia zawarty został formalny układ sojuszniczy polsko - brytyjski. Przewidywał on pomoc wojskową na wypadek agresji Niemiec. Nie mówił jednak o gwarancjach w wypadku agresji ze Wschodu. 1 września Niemcy zaatakowały Polskę. 17 września do ataku przystąpił Związek Sowiecki. 12 września w Abbeville przywódcy Wielkiej Brytanii i Francji podjęli decyzję, że nie zaatakują Niemiec, do czego byli zobowiązani na mocy układów sojuszniczych. 30 lipca 1941 roku Polska pod naciskiem brytyjskim zawarła układ ze Związkiem Sowieckim. Nie dawał on nam żadnych gwarancji przed dominacją sowiecką. W październiku 1943 roku w Moskwie, w listopadzie tego samego roku w Teheranie i w lutym 1945 roku w Jałcie, zachodni sojusznicy Polski zgodzili się na wszystkie żądania Stalina i oddali Polskę w sowiecką strefę wpływów. Nigdy nie konsultowali swoich decyzji z rządem polskim, ani nawet o nich nie poinformowali. Tymczasem polscy żołnierze od pierwszego do ostatniego dnia wojny walczyli z Niemcami - tak na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Mimo to z wojny wychodziliśmy jako przegrani. Czy tak być musiało? Czy nasza klęska nie wynikała też z błędnej polityki polskiego rządu? Co było przyczyną lekceważenia nas przez sojuszników? Goście: prof. Marek Kornat, Instytut Historii PAN, prof. Grzegorz Łukomski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. Romuald Szeremietiew.

Opis (streszczenie): 17 września 1939 roku rano, ze strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza zaczęły spływać meldunki o agresji Armii Czerwonej. Prezydent, rząd i naczelny wódz znajdowali się wówczas nad granicą rumuńską. Tego samego dnia w nocy Naczelne Władze Rzeczypospolitej opuściły terytorium Państwa Polskiego. Jakie decyzje podjęły wobec sowieckiej agresji przed opuszczeniem kraju? Dlaczego Naczelny Wódz skierował do żołnierzy dyrektywę ogólną, w które rozkazał: z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów, po czym również wyjechał do Rumunii?

Opis (streszczenie): Atak bolszewików na Pałac Zimowy 25 października 1917 roku położył kres istnieniu powołanego w wyniku rewolucji lutowej Rządu Tymczasowego. Rewolucja bolszewicka stawała się faktem. Potrzebowała własnych żołnierzy, broni, butów, chleba i wsparcia dyplomatycznego. Z pomocą pospieszyła Europa i Stany Zjednoczone. W lutym 1918 roku rozpoczęto przyjmowanie ochotników do Armii Czerwonej. Początkowo oparta była ona na zaciągu ochotniczym. Ale już w maju wprowadzono powszechną służbę wojskową. W armii pojawili się komisarze polityczni, tzw. politrucy i przymusowo zmobilizowani byli oficerowie Armii Imperium Rosyjskiego. Kto jeszcze zasilił szeregi Armii Czerwonej? Jaki był jej potencjał w latach międzywojennych? Co stało za decyzją Stalina o przeprowadzeniu czystek w armii w latach 1937 - 1939 i jakie miało to konsekwencje? Kwestie poruszone w dyskusji: w jakim stanie jest Armia Imperium Rosyjskiego pod koniec wielkiej wojny? Jakie straty osobowe poniosła? Rewolucja lutowa - udział wojska. Rady żołnierskie. Przewrót bolszewicki. Tworzenie Armii Czerwonej z ochotników. Kto stoi za powstaniem armii, która już wkrótce zostanie użyta w wojnie domowej? Ideologizacja armii. Po wojnie następuje zmniejszenie stanów osobowych armii. Z kim jest jej "po drodze". Współpraca Reichswehry i Armii Czerwonej. Rapallo. Jakie środki Sowieci przeznaczali na rozwój swojej armii? Stopień nowoczesności - porównanie z Europą, Azją i Stanami Zjednoczonymi. Dojście Hitlera do władzy i chwilowe osłabienie relacji. Czystki w Armii Czerwonej pod koniec lat 30. Konsekwencje. Zaniechanie budowy wojsk powietrzno - desantowych. Stan na 22 czerwca 1941 roku. Goście: prof. Henryk Stańczyk - Wyższa Szkoła Menedżerska, prof. Daniel Boćkowski - Instytut Historii PAN, prof. Marek Kornat - Instytut Historii PAN.

Opis (streszczenie): 22 stycznia 1863 roku wybuchło w Królestwie Polskim powstanie. Bezpośrednią przyczyną wybuchu była branka, czyli pobór do wojska rosyjskiego wśród młodzieży miejskiej w Królestwie Polskim. W tym czasie w Królestwie Polskim przebywało ponad sto tysięcy żołnierzy rosyjskich. Przeciwko nim stanęło zaledwie sześć tysięcy powstańców. Uzbrojeni często tylko w broń myśliwską i osadzone na sztorc kosy podjęli walkę partyzancką. Powstanie rozszerzyło się na cały kraj, a następnie na Litwę, Białoruś i Ukrainę. Dyktatorem powstania mianowano Ludwika Mierosławskiego. Wkrótce zastąpił go Marian Langiewicz. W październiku 1863 roku dyktatorem powstania został Romuald Traugutt. Powstanie styczniowe było największym i najdłużej trwającym polskim zrywem narodowym. Podczas jego trwania stoczono ponad tysiąc dwieście rozproszonych potyczek i mniejszych bitew. Mimo ogromnej przewagi wroga, powstanie zakończyło się wiosną 1864 roku. Izolowane oddziały powstańcze na Podlasiu walczyły do wiosny 1865 roku. W jakich okolicznościach dochodzi do wybuchu powstania w 1863 roku? Czy powstanie styczniowe było nieuniknione? Czy zryw z 1863 roku miał szanse na powodzenie? Jakie ziemie objął? Kto obejmuje dowództwo? Struktury Państwa Podziemnego. Najważniejszą cechą odróżniającą powstanie styczniowe od innych polskich powstań, był brak stałej regularnej armii. Dlaczego jednak powstańcy tak długo byli w stanie stawić opór znacznie silniejszej armii rosyjskiej? Sposób prowadzenia wojny [brak dużej bitwy; wojna partyzancka]. Czy słuszna jest teza, że dla realizacji w przyszłości polskich aspiracji niepodległościowych większe znaczenie miała wojna krymska, która skonfliktowała Rosję z Austrią i otworzyła drogę powstaniu w przyszłości dwóch przeciwstawnych bloków polityczno - wojskowych, niż kolejne polskie przegrane powstanie? Car Aleksander uważany jest za reformatora. Czy w przypadku Polski taki wizerunek daje się utrzymać? Jak powstanie zostało przyjęte w Europie? Czy powstańcy mogli liczyć na pomoc? Bilans powstania styczniowego: postępująca rusyfikacja, zesłanie tysięcy ludzi na Sybir. Ubocznym skutkiem klęski powstania była depolonizacja ziem zabranych. Ale i jego wpływ na kolejne pokolenia Polaków walczących o odzyskanie niepodległości.

Opis (streszczenie): Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937 - 1938 zostało przeprowadzone w ramach tak zwanej "Operacji polskiej" NKWD. Była ona wymierzona we wszystkich Polaków, mieszkających w Związku Sowieckim. Podstawę prawną do jej wykonania stanowił rozkaz nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku, wydany przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, Nikołaja Jeżowa. Polaków oskarżano o działalność szpiegowską na rzecz Polski i przynależność do Polskiej Organizacji Wojskowej. Z ujawnionych dotąd dokumentów wynika, że w ramach operacji aresztowano około 150 tysięcy osób, spośród których co najmniej 111 tys. skazano na karę śmierci. Blisko 30 tys. Polaków zesłano do łagrów. Według dotychczasowych danych na Ukrainie, gdzie znajdowało się największe skupisko ludności polskiej w ZSRR, osądzono 55 928 Polaków, z których 47 327 zamordowano. Liczba ofiar na pewno była większa - na przykład brak dotąd danych z terenów Białorusi. Dodatkowo, represjom na podstawie rozkazu nr 00486 z 15 sierpnia 1937 roku, poddano także żony i dzieci skazanych zdrajców ojczyzny. Goście: prof. Nikołaj Iwanow, dr Tomasz Sommer, dr Stanisław Królak.

Opis (streszczenie): Po zakończeniu II wojny światowej żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie szukali dla siebie i często już swoich rodzin miejsca do zamieszkania. Wielu z nich nie miało dokąd wrócić. Tereny, z których pochodzili, znalazły się w granicach Związku Sowieckiego. Niektórzy zdecydowali się jednak na powrót do rządzonej przez komunistów Polski. Początkowo przyjmowani z honorami, dość szybko przekonali się, czym jest nowy ustrój. Ilu polskich żołnierzy walczyło na froncie zachodnim? Ilu zdecydowało się na powrót do nowej Polski? Jaki los spotykał ich żony - Angielki, Szkotki, Włoszki? Co wiemy o tych, którzy pochodzili z Kresów wschodnich i zdecydowali się po wojnie wrócić w rodzinne strony, wówczas już na terenie Związku Sowieckiego? Jakie motywy stały za decyzją o powrocie? Czy nowej władzy w Polsce zależało na ich powrocie? Jak powroty mogły być wykorzystywane propagandowo? Przykłady przedwojennych dowódców, którzy zdecydowali się na powrót i podjęcie służby w nowym, ludowym Wojsku Polskim. Jak odnajdywali się w armii dowodzonej przez "popów"? Procesy polityczne, w których zostali sądzeni i skazywani na śmierć lub wieloletnie więzienie - na przykład as lotnictwa, Skalski, skazany na karę śmierci w tzw. procesie kiblowym - ostatecznie wyroku nie wykonano; więziony do 1956 roku. Losy żołnierzy gen. Prugar - Ketlinga. Jak zamierzali powrócić do kraju?

Opis (streszczenie): "Czy to bunt? Nie. Najjaśniejszy Panie, to rewolucja" - tak miał odpowiedzieć Ludwikowi XVI książę de la Rochefoucauld - Liancourt na wieść o zdobyciu Bastylii 14 lipca 1789 roku. Niespełna cztery lata później, 21 stycznia 1793 roku, król, wówczas już "Obywatel Kapet", został, mocą wyroku sądu rewolucyjnego - zgilotynowany. Umacniały się rządy znaczone terrorem. Jakie były przyczyny wybuchu rewolucji we Francji? Jaki był jej bilans? Jak oceniamy ją dzisiaj? Czy rewolucja była rzeczywiście zaskoczeniem dla Ludwika XVI i jego rządu? Sytuacja we Francji w latach panowania Ludwika XVI; jaki ustrój polityczny ma ówczesna Francja? Jaka była sytuacja społeczna? Jakie siły były zainteresowane w obaleniu monarchii? Kto przewrót przygotował? Dlaczego rewolucja wybuchła właśnie we Francji? Jej podłoże ideologiczne. Kto rozpoczął rewolucję? Jak doszło do ogłoszenia Konstytuanty? Kto i po co zorganizował Marsz na Bastylię 14 lipca 1789 rok? Uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela 26 sierpnia 1789 r. Jakie hasła głosiła? Kolejne reformy ustrojowe: fasada, za którą kryły się prawdziwe cele, czy rzeczywiście myślano o utrzymaniu monarchii? Proklamowanie republiki 22 września 1792 roku. Jak rewolucja została przyjęta na dworach europejskich? Kto i kiedy zdecydował, że Ludwik XVI musi zginąć? Śmierć Ludwika XVI i Marii Antoniny - reakcja dworów. Dlaczego rewolucja była taka krwawa? Skąd tak potężne prześladowanie Kościoła i bluźniercze akty? Rzeź, ludobójstwo mieszkańców Wandei. Skuki rewolucji dla Europy i Świata? Rewolucja francuska jako wzór rewolucji bolszewickiej.

Opis (streszczenie): Od marca 1943 roku polscy komuniści w organizowali w Związku Sowieckim Związek Patriotów Polskich. Formalnie został on powołany 9 czerwca 1943 roku. We władzach związku znaleźli się: Wanda Wasilewska, Stanisław Skrzeszewski, Stefan Jędrychowski, Włodzimierz Sokorski i Zygmunt Berling. Było to de facto narzędzie polityki Stalina w kwestii polskiej. Związek miał przygotować warunki do przejęcia władzy przez komunistów w powojennej Polsce. Prowadził działalność kulturalną, socjalną i propagandową wśród ludności polskiej w Związku Sowieckim. Jej rozwinięcie nastąpiło po zerwaniu przez Związek Sowiecki stosunków dyplomatycznych z rządem polskim na uchodźstwie po ujawnieniu zbrodni katyńskiej w kwietniu 1943 roku. Od maja 1943 roku związek współorganizował 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W lipcu 1944 podporządkował się Krajowej Radzie Narodowej. Uczestniczył w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Przesiedlał Polaków i Żydów ze Związku Sowieckiego do Polski. Został rozwiązany w 1946 roku. Kwestie do poruszenia w dyskusji: Treny zajęte przez Związek Sowiecki w 1939 roku - tu znaleźli schronienie polscy komuniści. Czy dobrze się tu czuli? Czy Stalin ufał im? Kim była Wanda Wasilewska? Jakie plany miał Stalin wobec polskich komunistów? Powstanie Związku Patriotów Polskich - narodziny idei. Jakie cele stawiał? Kiedy związek "rozwinął skrzydła"? Zerwanie przez Związek Sowiecki w kwietniu 1943 roku stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie. Działalność wśród Polaków przebywających w Związku Sowieckim. Powstanie 1. Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Czy działacze ZPP chcieli powstania polskiego wojska? Lipiec 1944 - podporządkowanie Krajowej Radzie Narodowej; Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Udział w repatriacji. Rozwiązanie ZPP w 1946 roku. Powojenne kariery działaczy związku. Goście: prof. Henryk Stańczyk - Wyższa Szkoła Menedżerska, prof. Daniel Boćkowski - Instytut Historii PAN, dr Wojciech Marciniak - Uniwersytet Łódzki.

Opis (streszczenie): Zarówno Niemcy, jak i Rosja uważały ustalenia kończącego w 1919 roku Wielką Wojnę traktatu wersalskiego za niesprawiedliwe i skazujące na międzynarodową polityczna izolację. Niemcy mieli ponieść konsekwencje wywołania największego do tej pory konfliktu wojennego i wypłacić reparacje wojenne. Rosja zaś pogrążona była w rewolucyjnym chaosie i wojnie domowej, którą ostatecznie wygrali bolszewicy. Ten stan zbliżył Berlin i Moskwę, mimo że kontakty między nimi zostały zerwane w lipcu 1918 roku, po zamordowaniu ambasadora Niemiec w Rosji. Ale już cztery lata później, w Rapallo, Niemcy i Rosjanie zawarli porozumienie. Do umowy dołączono tajny aneks o współpracy wojskowej. Tym samym tzw. "ład wersalski", z którego oba państwa były niezadowolone, został zagrożony. Dojście Hitlera do władzy w 1933 roku rozluźniło relacje łączące Berlin i Moskwę, ale ich nie przekreśliło. Wiosną 1939 nastąpił zwrot w stosunkach niemiecko - sowieckich. Stalin, wygłaszając swoją "kasztanową mowę", stwierdził, że Związek Sowiecki może porozumieć się z każdym państwem, bez względu na jego ustrój. W Berlinie odebrano to jako sygnał do podjęcia rozmów. 19 sierpnia podpisano układ handlowy, zaś 23 sierpnia w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji, zwany paktem Ribbentrop - Mołotow. W tajnej części układu podzielono Polskę między oba kraje. 1 września 1039 roku Niemcy zaatakowały Polskę, 17 września agresji dokonał Związek Sowiecki. Lata współpracy obu państw osiągnęły apogeum. Oba kraje połączyła granica przyjaźni. Tematy: Geneza polityki Niemiec wobec Rosji po I wojnie światowej. Lata 1919 - 1920 [polityka wobec Polski]. Jak doszło do podpisania niemiecko - sowieckiego układu w Rapallo? Kto inicjował porozumienie? Jakie znaczenie miał on dla Rosji sowieckiej, a jakie dla Niemiec? Jak układ został odebrany w Polsce, państwie, które dopiero co odzyskało niepodległość? Na jakich polach Niemcy i Rosjanie prowadzili tajną współpracę? Czy wywiady współpracowały? Jak kształtowała się współpraca gospodarcza? Co łączyło Stalina i Hitlera? Przyjaźń, rywalizacja, nienawiść i intrygi? Sojusz zbrodniarzy? Jakimi motywami kierowali się przywódcy hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy i radzieckiej Rosji, zawierając 23 sierpnia 1939 roku Pakt Ribbentrop Mołotow? Jakie było miejsce Polski w stosunkach międzynarodowych na początku lat trzydziestych i pod ich koniec (od konferencji monachijskiej 29 - 30 września 1938 roku do wybuchu wojny)? Czy byliśmy tylko biernym obiektem wydarzeń, czy też nasze decyzje miały wpływ na to, co dzieje się w Europie? Rola Józefa Piłsudskiego. Piłsudski i Beck uważali porozumienie z Niemcami za największe osiągnięcie polskiej dyplomacji od chwili podpisania traktatu wersalskiego. Jaka była cena porozumienia z Niemcami? Co zostało zaniedbane? O polityce Związku Radzieckiego Beck mówił: "my, Polacy nie mamy zaufania do Rosji ani do celów jej polityki. Na podstawie doświadczenia widzimy dwa imperializmy, carski i komuny. Większość pytanych generałów widziała większe zagrożenie w Trzeciej Rzeszy. Jak polskie czynniki polityczne i wojskowe zapatrywały się na zagrożenie sowieckie po układzie sowiecko - niemieckim z 23 sierpnia 1939 roku? Czy zdawano sobie sprawę z istnienia tajnego protokołu do układu z 23 sierpnia? Dlaczego Niemcy dokonały 22 czerwca 1941 roku napaści na Związek Radziecki? Jak była reakcja Stalina? Gość: prof. Grzegorz Łukomski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza