Spór o historię godziny emisji w telewizji, obsada, kiedy leci i gdzie obejrzeć

Opis (streszczenie): Na początku stycznia 1944 roku maszerująca na Berlin Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę z Polską. W ślad za nią wchodziły oddziały NKWD. Na zajmowanych terenach rozpoczynały się rządy znaczone terrorem. Podejrzewani o niesprzyjanie nowej władzy byli aresztowani i osadzani w obozach specjalnych. Często powstawały one na miejscu dotychczasowych niemieckich więzień i obozów koncentracyjnych. Stąd więźniów kierowano na wschód. Tak było chociażby w Rembertowie. W marcu 1945 roku wyruszył stąd liczący blisko dwa tysiące ludzi transport na Ural. Wśród zesłanych znajdował się nierozpoznany wówczas przez NKWD zastępca komendanta głównego Armii Krajowej gen. Emil Fieldorf "Nil" ukrywający się pod nazwiskiem Walenty Gdanicki.

Opis (streszczenie): W 1654 roku w granice Rzeczpospolitej, pod pretekstem pomocy Bohdanowi Chmielnickiemu i poddania terytorium Hetmanatu carowi rosyjskiemu na podstawie ugody perejasławskiej oraz rzekomej obrony ludności prawosławnej w Rzeczypospolitej, wkroczyły wojska moskiewskie. Liczyły one - według różnych źródeł - od 70 tysięcy do ponad 150 tysięcy żołnierzy. Na czas trwającej z przerwami niemal 14 lat wojny przypada także potop szwedzki i najazd Rakoczego. Wojna ta, nazywana także drugą wojna trzynastoletnią zakończyła się rozejmem w Andruszowie w 1667 roku. Na jego mocy Polska utraciła Smoleńsk, Kijów i Ukrainę Zadnieprzańską. Co było pretekstem do wkroczenia armii rosyjskie w granice Rzeczypospolitej? Jakie szanse dla siebie widziała Moskwa w rebelii Chmielnickiego? Potencjał militarny Rzeczpospolitej na początku wojny z Moskwą. Polska polityka wewnętrzna w momencie zawarcia umowy w Perejasławiu. Jak została ona przyjęta przez Jana Kazimierza? Przebieg walk do czasu zawarcia rozejmu w Niemieży. Czy groziło nam panowanie Aleksa I Romanowa? Jak do tego nie doszło? Potop szwedzki - co z wojskami moskiewskimi? Działania Janusza Radziwiłła w zatrzymaniu Rosjan. Działania z przewagą Rosjan do 1660 roku - sytuacja odwraca się po bitwie pod Płonką i Cudnowem. Rokosz Lubomirskiego. Pokój w Andruszowie 1667. Na jakich warunkach został zawarty? Co Rzeczpospolita straciła? Bilans wojny. Porównanie strat poniesionych w walkach ze Szwecją i Rosją. Starcie dwóch odmiennych cywilizacji. Goście: dr hab. Konrad Bobiatyński - Instytut Historyczny PAN, dr Przemysław Gawron - Instytut Historyczny UW, dr Piotr Kroll Instytut - Historyczny UW.

Opis (streszczenie): Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937 - 1938 zostało przeprowadzone w ramach tak zwanej "Operacji polskiej" NKWD. Była ona wymierzona we wszystkich Polaków, mieszkających w Związku Sowieckim. Podstawę prawną do jej wykonania stanowił rozkaz nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku, wydany przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, Nikołaja Jeżowa. Polaków oskarżano o działalność szpiegowską na rzecz Polski i przynależność do Polskiej Organizacji Wojskowej. Z ujawnionych dotąd dokumentów wynika, że w ramach operacji aresztowano około 150 tysięcy osób, spośród których co najmniej 111 tys. skazano na karę śmierci. Blisko 30 tys. Polaków zesłano do łagrów. Według dotychczasowych danych na Ukrainie, gdzie znajdowało się największe skupisko ludności polskiej w ZSRR, osądzono 55 928 Polaków, z których 47 327 zamordowano. Liczba ofiar na pewno była większa - na przykład brak dotąd danych z terenów Białorusi. Dodatkowo, represjom na podstawie rozkazu nr 00486 z 15 sierpnia 1937 roku, poddano także żony i dzieci skazanych zdrajców ojczyzny. Goście: prof. Nikołaj Iwanow, dr Tomasz Sommer, dr Stanisław Królak.

Opis (streszczenie): Jesienią 1939 roku, niemal natychmiast po wkroczeniu w granice Polski, Sowieci przystąpili do akcji niszczenia Kościoła katolickiego. Księży, zakonników i zakonnice poddano represjom. Wielu duchownych wysłano do łagrów w głąb Związku Sowieckiego. Zamknięto instytucje kościelne, a ich majątek został rozgrabiony. Zajęcie wschodnich terenów Rzeczypospolitej przez Niemcy w 1941 roku nie oznaczało, że Kościół katolicki odzyskał wolność. Zmieniły się sposoby prześladowań. Po powrocie wojsk sowieckich do wschodniej Polski w 1944 roku natychmiast przystąpiono do walki z katolikami. Dlaczego sowieccy komuniści uważali Kościół katolicki za swojego największego wroga?

Opis (streszczenie): "Spór o historię" to program, w którym zaproszeni do studia historycy dyskutują o ważnych epizodach w historii Polski. Temat: gwałty sowieckich zdobywców. Na początku stycznia 1944 roku Armia Czerwona, ścigając Niemców, przekroczyła granicę Polski. Szybko okazało się, że żołnierze Stalina, zamiast obiecanego wyzwolenia rozpoczęli okupację. Nikt nie mógł być pewny swojego losu. Dotychczasowe niemieckie więzienia zapełniały się żołnierzami Podziemia. Na zajętych terenach instalowała się sowiecka władza. Trasa przemarszu czerwonoarmistów znaczona była gwałtami, egzekucjami i grabieżą. Wkrótce grabież przybrała zorganizowaną formę wywożenia wszystkiego, co można było zabrać. Na wschód ruszyły pociągi z łupami. Często sowieci niszczyli to, czego nie mogli zabrać. Zdobywcy triumfowali. Jak wyzwoliciele byli przyjmowani przez Polaków? Wiele osób wspomina o towarzyszącej im radości - zostali wyzwoleni z okupacji niemieckiej. Co wzbudzało niepokój? Inaczej przyjmowani na granicy, inaczej w centralnej Polsce. Czy ludzie zdawali sobie sprawę, co planuje Związek Sowiecki wobec Polski? Zderzenie dwóch cywilizacji. Wyzwoleni, ale czy oswobodzeni? Rabunek. Systemowy rabunek wszystkiego: wyposażenia fabryk, biur, pałaców, torów kolejowych, wagonów przez wyspecjalizowane jednostki sowieckie. Symbolem tego procederu jest kradzież zegarków i rowerów. Kilkakrotnie powtarzano fotografię żołnierza sowieckiego zawieszającego sztandar w Berlinie; jak się okazało miał na ręce kilka zegarków. Alkohol jako środek płatniczy. Gwałty na ludności podbitej. Skala. Czy jest możliwe oszacowanie? Systemowe, zbiorowe gwałcenie kobiet, zarówno Niemek jak i Polek - bezkarne i akceptowane przez sowieckich dowódców. Gwałty na kobietach w innych krajach przemarszu Armii Czerwonej.

Opis (streszczenie): W październiku 1939 roku Niemcy wydali odezwę do urzędników Polskiej Policji. Pod groźbą kary śmierci okupanci wzywali do stawienia się na służbę pod ich komendą. Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa - bo taką nazwę otrzymała formacja - powstała w grudniu 1939 roku. Podlegała niemieckiej policji porządkowej. Od koloru munduru potocznie nazywana była policją granatową. Część policjantów współpracowała z podziemiem. Podejmowała działalność w Państwowym Korpusie Bezpieczeństwa i kontrwywiadzie ZWZ - AK. Jednak niektórzy "granatowi" zaangażowali się we współpracę z okupantem. Jaka jest prawda o Polskiej Policji w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939 - 1944? Dlaczego na terenie okupowanego kraju Niemcy pozostawili lokalną policję? Do jakich zadań przeznaczeni byli polscy policjanci? Kto zgłaszał się do służby w "policji granatowej"? Co miało wpływ na podjęcie służby? Sylwetka komendanta granatowych ppłk. Mariana Kozielewskiego - był współautorem raportu Karskiego - byli braćmi. Jak Polacy przyjęli utworzenie Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa, formacji nazywanej "policją granatową"? Jak wypełniali swoje obowiązki? Znane są przypadki wykonywania na nich wyroków śmierci za współprace z Niemcami, ale i oni byli mordowani przez Niemców za odmowę wykonania wyroków śmierci. Czy funkcjonariusze "policji granatowej" byli zaangażowani w działalność Podziemia? Jak Niemcy oceniali polską policję? Ocena lojalności i zaangażowania "granatowych" w akcjach represyjnych. Jak wypada porównanie do innych policji na terenach okupowanych przez Niemcy? W lipcu 1944 roku Polska Policja Generalnego Gubernatorstwa kończy swoją działalność. Jak po zakończeniu wojny oceniono policjantów? Weryfikacja przeprowadzona przez nowe władze. Dalsze losy policjantów.

Opis (streszczenie): 3 marca 1918 roku w Brześciu Litewskim podpisany został traktat między bolszewicką Rosją a państwami centralnymi: Niemcami, Austro - Węgrami, Turcją i Bułgarią. Oznaczał on zerwanie przez Rosję sojuszu z Ententą. Wyznaczał także nową granicę Rosji. Odpadły od niej Królestwo Polskie, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia. Na Zakaukaziu Rosja traciła Kars, Batumi i Ardahan na rzecz Turcji. Rosja zobowiązywała się do zdemobilizowania armii. Sygnatariusze traktatu nawiązywali wzajemne stosunki dyplomatyczne. Po wybuchu rewolucji w Niemczech i upadku cesarstwa niemieckiego oraz wobec rozpadu Austro - Węgier, Rosja anulowała 13 września 1918 roku brzeski traktat pokojowy, jako narzucony jej siłą przez niemiecki imperializm. Traktat nie zawierał wzmianki o Polsce. Pośrednio potwierdzał stan rzeczy wytworzony w Polsce pod okupacją niemiecko - austriacką na podstawie aktu 5 listopada 1916 roku.

Opis (streszczenie): Zarówno Niemcy, jak i Rosja uważały ustalenia kończącego w 1919 roku Wielką Wojnę traktatu wersalskiego za niesprawiedliwe i skazujące na międzynarodową polityczna izolację. Niemcy mieli ponieść konsekwencje wywołania największego do tej pory konfliktu wojennego i wypłacić reparacje wojenne. Rosja zaś pogrążona była w rewolucyjnym chaosie i wojnie domowej, którą ostatecznie wygrali bolszewicy. Ten stan zbliżył Berlin i Moskwę, mimo że kontakty między nimi zostały zerwane w lipcu 1918 roku, po zamordowaniu ambasadora Niemiec w Rosji. Ale już cztery lata później, w Rapallo, Niemcy i Rosjanie zawarli porozumienie. Do umowy dołączono tajny aneks o współpracy wojskowej. Tym samym tzw. "ład wersalski", z którego oba państwa były niezadowolone, został zagrożony. Dojście Hitlera do władzy w 1933 roku rozluźniło relacje łączące Berlin i Moskwę, ale ich nie przekreśliło. Wiosną 1939 nastąpił zwrot w stosunkach niemiecko - sowieckich. Stalin, wygłaszając swoją "kasztanową mowę", stwierdził, że Związek Sowiecki może porozumieć się z każdym państwem, bez względu na jego ustrój. W Berlinie odebrano to jako sygnał do podjęcia rozmów. 19 sierpnia podpisano układ handlowy, zaś 23 sierpnia w Moskwie zawarty został pakt o nieagresji, zwany paktem Ribbentrop - Mołotow. W tajnej części układu podzielono Polskę między oba kraje. 1 września 1039 roku Niemcy zaatakowały Polskę, 17 września agresji dokonał Związek Sowiecki. Lata współpracy obu państw osiągnęły apogeum. Oba kraje połączyła granica przyjaźni. Tematy: Geneza polityki Niemiec wobec Rosji po I wojnie światowej. Lata 1919 - 1920 [polityka wobec Polski]. Jak doszło do podpisania niemiecko - sowieckiego układu w Rapallo? Kto inicjował porozumienie? Jakie znaczenie miał on dla Rosji sowieckiej, a jakie dla Niemiec? Jak układ został odebrany w Polsce, państwie, które dopiero co odzyskało niepodległość? Na jakich polach Niemcy i Rosjanie prowadzili tajną współpracę? Czy wywiady współpracowały? Jak kształtowała się współpraca gospodarcza? Co łączyło Stalina i Hitlera? Przyjaźń, rywalizacja, nienawiść i intrygi? Sojusz zbrodniarzy? Jakimi motywami kierowali się przywódcy hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy i radzieckiej Rosji, zawierając 23 sierpnia 1939 roku Pakt Ribbentrop Mołotow? Jakie było miejsce Polski w stosunkach międzynarodowych na początku lat trzydziestych i pod ich koniec (od konferencji monachijskiej 29 - 30 września 1938 roku do wybuchu wojny)? Czy byliśmy tylko biernym obiektem wydarzeń, czy też nasze decyzje miały wpływ na to, co dzieje się w Europie? Rola Józefa Piłsudskiego. Piłsudski i Beck uważali porozumienie z Niemcami za największe osiągnięcie polskiej dyplomacji od chwili podpisania traktatu wersalskiego. Jaka była cena porozumienia z Niemcami? Co zostało zaniedbane? O polityce Związku Radzieckiego Beck mówił: "my, Polacy nie mamy zaufania do Rosji ani do celów jej polityki. Na podstawie doświadczenia widzimy dwa imperializmy, carski i komuny. Większość pytanych generałów widziała większe zagrożenie w Trzeciej Rzeszy. Jak polskie czynniki polityczne i wojskowe zapatrywały się na zagrożenie sowieckie po układzie sowiecko - niemieckim z 23 sierpnia 1939 roku? Czy zdawano sobie sprawę z istnienia tajnego protokołu do układu z 23 sierpnia? Dlaczego Niemcy dokonały 22 czerwca 1941 roku napaści na Związek Radziecki? Jak była reakcja Stalina? Gość: prof. Grzegorz Łukomski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Opis (streszczenie): Od marca 1943 roku polscy komuniści w organizowali w Związku Sowieckim Związek Patriotów Polskich. Formalnie został on powołany 9 czerwca 1943 roku. We władzach związku znaleźli się: Wanda Wasilewska, Stanisław Skrzeszewski, Stefan Jędrychowski, Włodzimierz Sokorski i Zygmunt Berling. Było to de facto narzędzie polityki Stalina w kwestii polskiej. Związek miał przygotować warunki do przejęcia władzy przez komunistów w powojennej Polsce. Prowadził działalność kulturalną, socjalną i propagandową wśród ludności polskiej w Związku Sowieckim. Jej rozwinięcie nastąpiło po zerwaniu przez Związek Sowiecki stosunków dyplomatycznych z rządem polskim na uchodźstwie po ujawnieniu zbrodni katyńskiej w kwietniu 1943 roku. Od maja 1943 roku związek współorganizował 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W lipcu 1944 podporządkował się Krajowej Radzie Narodowej. Uczestniczył w powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Przesiedlał Polaków i Żydów ze Związku Sowieckiego do Polski. Został rozwiązany w 1946 roku. Kwestie do poruszenia w dyskusji: Treny zajęte przez Związek Sowiecki w 1939 roku - tu znaleźli schronienie polscy komuniści. Czy dobrze się tu czuli? Czy Stalin ufał im? Kim była Wanda Wasilewska? Jakie plany miał Stalin wobec polskich komunistów? Powstanie Związku Patriotów Polskich - narodziny idei. Jakie cele stawiał? Kiedy związek "rozwinął skrzydła"? Zerwanie przez Związek Sowiecki w kwietniu 1943 roku stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie. Działalność wśród Polaków przebywających w Związku Sowieckim. Powstanie 1. Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Czy działacze ZPP chcieli powstania polskiego wojska? Lipiec 1944 - podporządkowanie Krajowej Radzie Narodowej; Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Udział w repatriacji. Rozwiązanie ZPP w 1946 roku. Powojenne kariery działaczy związku. Goście: prof. Henryk Stańczyk - Wyższa Szkoła Menedżerska, prof. Daniel Boćkowski - Instytut Historii PAN, dr Wojciech Marciniak - Uniwersytet Łódzki.

Opis (streszczenie): "Czy to bunt? Nie. Najjaśniejszy Panie, to rewolucja" - tak miał odpowiedzieć Ludwikowi XVI książę de la Rochefoucauld - Liancourt na wieść o zdobyciu Bastylii 14 lipca 1789 roku. Niespełna cztery lata później, 21 stycznia 1793 roku, król, wówczas już "Obywatel Kapet", został, mocą wyroku sądu rewolucyjnego - zgilotynowany. Umacniały się rządy znaczone terrorem. Jakie były przyczyny wybuchu rewolucji we Francji? Jaki był jej bilans? Jak oceniamy ją dzisiaj? Czy rewolucja była rzeczywiście zaskoczeniem dla Ludwika XVI i jego rządu? Sytuacja we Francji w latach panowania Ludwika XVI; jaki ustrój polityczny ma ówczesna Francja? Jaka była sytuacja społeczna? Jakie siły były zainteresowane w obaleniu monarchii? Kto przewrót przygotował? Dlaczego rewolucja wybuchła właśnie we Francji? Jej podłoże ideologiczne. Kto rozpoczął rewolucję? Jak doszło do ogłoszenia Konstytuanty? Kto i po co zorganizował Marsz na Bastylię 14 lipca 1789 rok? Uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela 26 sierpnia 1789 r. Jakie hasła głosiła? Kolejne reformy ustrojowe: fasada, za którą kryły się prawdziwe cele, czy rzeczywiście myślano o utrzymaniu monarchii? Proklamowanie republiki 22 września 1792 roku. Jak rewolucja została przyjęta na dworach europejskich? Kto i kiedy zdecydował, że Ludwik XVI musi zginąć? Śmierć Ludwika XVI i Marii Antoniny - reakcja dworów. Dlaczego rewolucja była taka krwawa? Skąd tak potężne prześladowanie Kościoła i bluźniercze akty? Rzeź, ludobójstwo mieszkańców Wandei. Skuki rewolucji dla Europy i Świata? Rewolucja francuska jako wzór rewolucji bolszewickiej.

Opis (streszczenie): Po zakończeniu II wojny światowej żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie szukali dla siebie i często już swoich rodzin miejsca do zamieszkania. Wielu z nich nie miało dokąd wrócić. Tereny, z których pochodzili, znalazły się w granicach Związku Sowieckiego. Niektórzy zdecydowali się jednak na powrót do rządzonej przez komunistów Polski. Początkowo przyjmowani z honorami, dość szybko przekonali się, czym jest nowy ustrój. Ilu polskich żołnierzy walczyło na froncie zachodnim? Ilu zdecydowało się na powrót do nowej Polski? Jaki los spotykał ich żony - Angielki, Szkotki, Włoszki? Co wiemy o tych, którzy pochodzili z Kresów wschodnich i zdecydowali się po wojnie wrócić w rodzinne strony, wówczas już na terenie Związku Sowieckiego? Jakie motywy stały za decyzją o powrocie? Czy nowej władzy w Polsce zależało na ich powrocie? Jak powroty mogły być wykorzystywane propagandowo? Przykłady przedwojennych dowódców, którzy zdecydowali się na powrót i podjęcie służby w nowym, ludowym Wojsku Polskim. Jak odnajdywali się w armii dowodzonej przez "popów"? Procesy polityczne, w których zostali sądzeni i skazywani na śmierć lub wieloletnie więzienie - na przykład as lotnictwa, Skalski, skazany na karę śmierci w tzw. procesie kiblowym - ostatecznie wyroku nie wykonano; więziony do 1956 roku. Losy żołnierzy gen. Prugar - Ketlinga. Jak zamierzali powrócić do kraju?

Opis (streszczenie): Do terytorium Śląska Cieszyńskiego swoje roszczenia zgłaszały zarówno strona polska jak i czeska. Nasiliły się one w przededniu zakończenia pierwszej wojny światowej. 5 listopada 1918 r. polska Rada Narodowa i czeski Narodny Vybor zawarły układ o rozgraniczeniu spornego terytorium Śląska Cieszyńskiego. Strony uznały realia etniczne. Na podstawie tej umowy większość obszaru Śląska Cieszyńskiego miałaby przypaść Polsce. Umowa została złamana przez Czechów w styczniu roku 1919. Wojska naszych południowych sąsiadów, wykorzystując zaangażowanie Polski w walki na Wschodzie, dokonały inwazji, w wyniku czego zajęły sporne tereny. Najważniejszą przyczyną inwazji czeskiej było dążenie do storpedowania na obszarze Śląska Cieszyńskiego wyborów do polskiego Sejmu. Innym motywem czeskiej akcji było dążenie do opanowania jednej z dwóch strategicznych linii kolejowych łączących Czechy ze Słowacją. Na konferencji w Spa w lipcu 1920 r. Rada Ambasadorów zadecydowała o arbitralnym podziale tego regionu, przyznając większą jego część Czechosłowacji. Utrata Zaolzia była dotkliwa dla Polski, ponieważ po czeskiej stronie granicy pozostało ponad 100 tysięcy Polaków oraz bogactwa naturalne i liczne zakłady przemysłowe. W 1938 roku Polacy, wykorzystując kryzys państwa czechosłowackiego, odzyskali sporny obszar. Po II wojnie światowej granica polsko - czeska na Śląsku Cieszyńskim, tak jak w latach 1920 - 1938, na nowo przebiega wzdłuż rzeki Olzy. Na jakich podstawach opierały się polskie i czeskie roszczenia do Śląska Cieszyńskiego?

Opis (streszczenie): Kwestia przynależności Górnego Śląska do Polski lub do Niemiec podnoszona była podczas obrad konferencji pokojowej w Wersalu. Brytyjski premier David Lloyd George miał wówczas powiedzieć, że oddać w ręce Polaków przemysł Śląska, to jak wkładać w łapy małpy zegarek. Ostatecznie zdecydowano, że na spornym terytorium przeprowadzony zostanie plebiscyt. Mieszkańcy mieli wypowiedzieć się, czy Górny Śląsk ma należeć do Polski, czy do Niemiec. Rozwiązanie nie zadowoliło ani Polaków, ani Niemców. Odpowiedzią na niemieckie represje był strajk, a po nim wybuch powstania 17 sierpnia 1919 roku. Po 10 dniach powstanie upadło. Rok później, w sierpniu wybuchło drugie powstanie śląskie. W marcu 1921 roku na spornym terytorium odbył się plebiscyt. Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu niemal całego obszaru Niemcom. Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. W nocy z 2 na 3 maja 1921 roku wybuchło trwające dwa miesiące trzecie powstanie śląskie. W jego rezultacie Polska uzyskała znacznie większy obszar Górnego Śląska aniżeli pierwotnie przewidywano.

Opis (streszczenie): Jedną z najważniejszych kwestii po zakończeniu II wojny światowej było ustalenie nowych granic. Alianci decydowali o tym podczas kolejnych konferencji pokojowych. Wskutek decyzji, jakie zapadły w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Polska straciła niemal połowę terytorium na wschodzie. Rekompensatą za tę stratę miały być tzw. Ziemie Odzyskane, czyli Dolny Śląsk, Pomorze, Warmia i Mazury. Przesunięcie granicy wiązało się z przesiedleniem ludności zamieszkującej Kresy Wschodnie. Pierwsza, tak zwana repatriacja ze Związku Sowieckiego miała miejsce w latach 1944 - 1946. Druga odbyła się w latach 1955 - 1959. Czym była w istocie tak zwana repatriacja? Na jakich podstawach prawnych odbywało się przesiedlenie Polaków? Skąd - oprócz Kresów Wschodnich - przyjeżdżali Polacy na Ziemie Zachodnie?

Opis (streszczenie): "Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią" - informował Polaków w niedzielny ranek 13 grudnia 1981 r. gen. Wojciech Jaruzelski, zapowiadając wprowadzenie stanu wojennego. Co według władzy upoważniało do podjęcia takich kroków? Kiedy w niedzielę rano 13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski informował Polaków o wprowadzeniu stanu wojennego, od kilku godzin na ulicach polskich miast stały już czołgi. Ulice patrolowały wojsko i milicja. O północy żołnierze i funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej, w tym Służby Bezpieczeństwa, rozpoczęli operację Jodła. Opanowane zostały ośrodki radia i telewizji. Już pierwszego dnia stanu wojennego do więzień trafiło blisko 3, 5 tysiąca działaczy Solidarności i innych opozycjonistów. W sumie przez obozy internowania przeszło około 10 tysięcy osób. Przez niemal miesiąc nie działały telefony miejskie. Wprowadzono godzinę milicyjną. Początkowo obowiązywała od godziny 22 do 6 rano. Dopiero w marcu 1982 roku przywrócono połączenia międzymiastowe. Jednak w słuchawkach słychać było komunikat, że rozmowa jest kontrolowana. Kilkaset kluczowych zakładów pracy, między innymi kopalnie, huty, kolej, radio, telewizja, porty i szpitale zostało zmilitaryzowanych. Stan wojenny na wiele lat odsunął zmiany systemowe w Polsce i w całym bloku wschodnim. Kosztował życie dziesiątek osób i to nie tylko ofiar milicyjnych kul, ale też ludzi, do których na przykład wskutek wyłączenia telefonów nie mogła dojechać pomoc lekarska. Okoliczności wprowadzenia stanu wojennego i jego przebieg nadal budzą gorące dyskusje i spory. Kwestie do poruszenia w dyskusji: stan wojenny, czyli co? Definicja. Czy działania gen. Jaruzelskiego można nazwać "wojskowym zamachem stanu"? Jaki był status wojska w ówczesnej Polsce? Czy była nad nim "partyjna czapka"? Jakie były podobieństwa i różnice relacji między wojskiem i partią w Polsce a w ZSRR i innych krajach totalitarnych? Co zyskiwał gen. Jaruzelski, wprowadzając stan wojenny? Jaka była rola PZPR we wprowadzeniu stanu wojennego? Jak "przewodnia siła narodu" odnalazła się w nowej sytuacji? Co by mogło nastąpić, gdyby "Solidarność" była uprzedzona o planach władz i gotowa do oporu? Czy nikt z władz "Solidarności" nie wiedział o groźbie wprowadzenia stanu wojennego? Jakie były możliwe inne scenariusze rozwoju wydarzeń w grudniu 1981 roku? Wielu ludzi "Solidarności" było zdania, że władza nie uderzy. Czy strategia otwartej walki [jak w kopalni "Wujek"] miała szanse powodzenia? Czy nie należało od razu postawić na bierny opór i konspirację?

Opis (streszczenie): Polscy sojusznicy już od 17 września 1939 roku zakładali, że Polska utraci tereny wschodnie na rzecz Związku Sowieckiego. Ale nie uznali za właściwe informować o tym rząd polski. W Teheranie już wprost uzgodnili to ze Stalinem. 16 sierpnia 1945 roku, w Moskwie, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał umowę graniczną między Polską a Związkiem Sowieckim. Ponad połowa obszaru Polski, zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego, stała się częścią innego państwa. W 1948 roku przebieg granicy skorygowano. Do największej poprawki granicy doszło w 1951 roku. W zamian za bogate w węgiel tzw. kolano Bugu, dostaliśmy wyczerpane z zasobów ropy naftowej tereny w Bieszczadach. Granica z Czechosłowacją powróciła do stanu sprzed 1938 roku. Konflikt o Kotlinę Kłodzką został rozstrzygnięty po myśli Polski. Ale układ graniczny z Czechosłowacją został podpisany dopiero w 1958 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej formalnie nieuregulowana była kwestia granicy zachodniej. Alianci odrzucali granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ostatecznie o przebiegu granicy zdecydował Stalin. Ale w 1945 roku linia graniczna na Odrze nie została przez aliantów uznana za zachodnią granicę Polski. Dlaczego tak się stało?

Opis (streszczenie): W grudniu 1869 roku w Watykanie rozpoczął obrady sobór ekumeniczny - pierwszy sobór zwołany bez udziału władz świeckich. Miał być odpowiedzią na wyzwania, które niósł antykościelny liberalizm, marksizm i ateizm. Obrady zostały przerwane po zajęciu Rzymu przez rewolucyjne wojska włoskie. Mimo to Sobór Watykański I przyjął dwie ważne konstytucje dogmatyczne: "Pastor aeternus" o nieomylności papieża i "De fide catholica" o relacji między wiarą i nauką. O soborze rozmawiają prof. Marek Kornat i dr Stanisław Królak.

Opis (streszczenie): Już w pierwszych tygodniach okupacji, jesienią 1939 roku Niemcy przystąpili do akcji niszczenia polskich warstw przywódczych na obszarze Pomorza Nadwiślańskiego. Ginęli reprezentanci elity politycznej, gospodarczej i intelektualnej narodu polskiego. Grupą szczególnie znienawidzoną byli księża katoliccy. "Kto należy do narodu polskiego, musi zniknąć. Najzaszczyniejszym dla nas zadaniem jest uczynienie wszystkiego, aby każdy przejaw polskości, obojętnie jakiego rodzaju, zginął bez reszty" - mówił do volksdeutschów zwierzchnik Wolnego Miasta Gdańska Albert Forster, człowiek, który miał na sumieniu powstanie obozu koncentracyjnego w Stutthofie i zbrodnię w Piaśnicy. Co dziś wiemy o eksterminacji narodu polskiego na terenach włączonych w 1939 roku do III Rzeszy?

Opis (streszczenie): W 1655 roku, w granice uwikłanej już w wojnę z Rosją i Kozakami Bohdana Chmielnickiego Rzeczypospolitej, wkroczyli Szwedzi. Wojska Karola X Gustawa szybko zajmowały Rzeczpospolitą. Rozpoczęła się bezprzykładna grabież i bezprawie. Łupem "wojsk Karolusa" padało wszystko, co znalazło się na ich drodze. Kościoły i pałace okradano ze zgromadzonych w nich dzieł sztuki i kosztowności. Nie gardzono przedmiotami codziennego użytku i odzieżą. Zdobyczne dobra transportowano do Szwecji. Warszawa była złupiona trzykrotnie. Katedrę na Wawelu plądrowano osiem razy. Upadały miasta, a wiele z nich już nigdy nie odzyskało swojej świetności. Śmierć dziesiątkowała mieszkańców. Wojna zakończyła się w 1660 roku podpisaniem niekorzystnego dla Polski pokoju w Oliwie. Rzeczpospolita zrzekła się większej części Inflant, uznała suwerenność Prus i zobowiązała się do zapewnienia wolności religijnej protestantom na terenie Prus Królewskich, co w przyszłości wykorzysta Brandenburgia do mieszania się w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Jakie jeszcze konsekwencje polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturalne miał dla Rzeczypospolitej najazd Szwedów? Czy to w "potopie szwedzkim" należy upatrywać początku upadku Rzeczypospolitej?

Opis (streszczenie): Temat programu: Polscy prymasi. Goście: o. prof. Paweł Zając, dr Stanisław Królak. "Gdy będę w więzieniu, a powiedzą Wam, że Prymas zdradził sprawy Boże - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas ma nieczyste ręce - nie wierzcie. Gdyby mówili, że Prymas stchórzył - nie wierzcie. Gdy będą mówili, że Prymas działa przeciwkoNarodowi i własnej Ojczyźnie - nie wierzcie. Kocham Ojczyznę więcej niż własne serce i wszystko, co czynię dla Kościoła, czynię dla niej" - mówił Prymas Stefan Wyszyński, sprawujący swój urząd w powojennej Polsce. W 1953 roku komuniści aresztowali Prymasa Tysiąclecia. Spędził w więzieniu trzy lata. Jak kierowali Kościołem jego poprzednicy i następcy? Jakie mieli prawa i obowiązki? Kiedy w Kościele polskim została ustanowiona godność prymasa? Kim był pierwszy prymas? Prymas jako interrex [po śmierci Zygmunta Augusta]. Czy wszyscy "czuli się" jego podanymi? [Jak urząd prymasowski został potraktowany przez zaborców? Co na to kolejni papieże? Kto reaktywował tytuł prymasa po odzyskaniu niepodległości? Czas II wojny światowej. Znaczenie prymasów w powojennej Polsce.

Opis (streszczenie): Jan Zamoyski - kanclerz wielki koronny i hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Doradca Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. "Wróg Habsburgów", który pozostawał w opozycji do Zygmunta III Wazy. Jan Zamoyski to także mecenas literatury. Założyciel Zamościa i fundator Akademii Zamojskiej. Współczesny Zamoyskiemu niemiecki historyk Matthäus Dresser mówił o nim: "I miała zaiste Polska czem się chlubić, dopóki żył ów tak wielki mówca i wódz. Po jego stracie ma państwo dostateczną przyczynę do opłakiwania swej szkody, jak długo losy nie zdarzą mu drugiego podobnego męża". Goście: prof. Dariusz Kupisz, prof. Mirosław Nagielski, dr Przemysław Gawron. Jan Zamoyski, jego pochodzenie, wykształcenie i pozycja społeczna w wieku młodzieńczym. Skąd Jan Zamoyski wziął się na dworze Zygmunta II Augusta? Jak rozpoczął swoją błyskotliwą karierę? Czym się zajmował? Jaką miał pozycję w chwili śmierci Zygmunta Augusta i jaką odegrał rolę w ustalaniu zasad wolnej elekcji po jego śmierci? Kogo poparł podczas pierwszej elekcji? Dlaczego takie miał preferencje? Jaka była jego pozycja na dworze Stefana Batorego? Jaki miał wpływ na króla? Czy jego decyzje wzmacniały, czy osłabiały Rzeczpospolitą? Co spowodowało, że tak błyskawicznie stał się magnatem? Dlaczego tak brutalnie potraktował Zborowskiego? Jak "odnalazł się" po śmierci Stefana Batorego? Kogo poparł? [Zygmunta III Wazę, siostrzeńca Zygmunta II Augusta; zwycięstwo pod Byczyną dało Zygmuntowi III Wazie polski tron]. Dlaczego i kiedy te relacje się popsuły? Fundator Zamościa i Akademii Zamoyskiej [pierwszej prywatnej uczelni w Rzeczypospolitej]. Jakim był dowódcą? Co było największym sukcesem i największą porażką? Jak ocenia Zamoyskiego historia?Goście: prof. Dariusz Kupisz, prof. Mirosław Nagielski, dr Przemysław Gawron.

Opis (streszczenie): "Roztropniej nie zawierać ani pokoju, ani rozejmu z Zakonem, lecz usunąć go z tych ziem, ażeby w pełni przyłączyć je do Korony" - miała powiedzieć w 1525 roku królowa Bona do Zygmunta I Starego i rady królewskiej. Królowej nie posłuchano, ale historia pokazała, że miała rację. Czy inne królowe miały więcej szczęścia w przekonywaniu do swoich racji? Czy w ogóle miały jakikolwiek wpływ na decyzje mężów? Jaką rolę odgrywały królowe w Rzeczypospolitej? Goście: dr Przemysław Gawron i dr Bartłomiej Dźwigała.

Opis (streszczenie): Niemal natychmiast po objęciu funkcji premiera rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Naczelnego Wodza Wojska Polskiego, generał Władysław Sikorski przystąpił do rozprawy z przeciwnikami politycznymi. W nowo tworzonej armii, na wyższych stanowiskach nie zamierzał tolerować przedwojennych dowódców. Już 10 października 1939 roku powstała komisja, która miała tropić sanatorów i wskazać winnych klęski wrześniowej. Jej pracami kierował pułkownik Izydor Modelski. Jakie informacje zawierał przygotowany przez niego raport?

Opis (streszczenie): Temat programu: Kto rządził w Rzeczypospolitej? "Król w Polsce ma tyle władzy, ile da mu własna zręczność i rozum" - pisał pod koniec XVI wieku Giovanni Botero, włoski jezuita, historyk i pisarz polityczny epoki kontrreformacji, w dziele "Relationi universali". Kilka lat wcześniej, podczas pierwszej wolnej elekcji, w 1573 roku przyjęte zostały artykuły henrykowskie. Określały one prawa i obowiązki królów Rzeczypospolitej. Czym różniły się one od tych przysługujących wcześniejszym władcom dynastycznym? Jaką władzę w istocie sprawowali polscy królowie? Goście: prof. Andrzej Rachuba, dr Przemysław Gawron, dr Jacek Kordel.

Opis (streszczenie): "Hetman wielki jest zastępcą króla na wojnie: prowadzi wojsko, wyznacza miejsca obozów, urządza szyki, daje hasło do boju lub odwrotu, czuwa nad żywnością wojska, ustanawia ceny na targowiskach obozowych, przestrzega sprawiedliwości miary i wagi, i winowajców karze. Hetman zaś polny jest jakby dodanym od króla namiestnikiem hetmana wielkiego, do niego należą czaty, szpiegi i żywność" - pisał w XVI wieku Marcin Kromer. Jakie jeszcze obowiązki spoczywały na hetmanach? Jak zmieniały się one w ciągu wieków? Goście: prof. Dariusz Kupisz, dr Zbigniew Hundert, Zamek Królewski w Warszawie i dr Tomasz Szwaciński, Biblioteka Narodowa.

Opis (streszczenie): "Wieczna sromota i nienagrodzonaSzkoda, Polaku! Ziemia spustoszonaPodolska leży, a pohaniec sprosny, Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!" - pisał prawdopodobnie w 1575 roku Jan Kochanowski w "Pieśni o spustoszeniu Podola". Tatarzy, podczas trwającego u nas bezkrólewia, uprowadzili wówczas według jednego ze źródeł 55 tysięcy jasyru. Dlaczego Rzeczpospolita nie mogła uporać się z Tatarami przez kilka wieków najeżdżającymi jej ziemie?

Opis (streszczenie): 16 kwietnia 1945 roku rozpoczęła się Operacja Berlińska. Uczestniczyła w niej między innymi dowodzona przez gen. Karola Świerczewskiego 2. Armia Wojska Polskiego. Licząca 90 tysięcy żołnierzy jednostka miała osłaniać lewe skrzydło 1. Frontu Ukraińskiego. Jednak Świerczewski zdecydował, aby szybko opanować Drezno. Kiedy część oddziałów podeszła pod miasto, 21 kwietnia, w powstałą na ich tyłach lukę w rejonie Budziszyna - weszły silne niemieckie ugrupowania pancerne. Uderzenie niemieckie doprowadziło do rozcięcia ugrupowania 2. Armii na pół i zagłady licznych jednostek. Zawiodło dowodzenie. Dopiero kosztem wielkich strat udało się ustabilizować linię frontu. Bitwa Budziszyńska zakończyła się pyrrusowym zwycięstwem oddziałów polsko - sowieckich. Podawane oficjalnie straty 2. Armii porażały. Poległo blisko 5 tys. żołnierzy. Niemalże 3 tysiące uznano za zaginionych. Rannych było ponad 10 tysięcy. 2 Armia straciła co piątego żołnierza.

Opis (streszczenie): Mazowsze od czasów rozbicia dzielnicowego było suwerennym państwem. Na tronie zasiadali potomkowie Konrada Mazowieckiego. W 1526 roku zmarł ostatni z Piastów tej linii - Janusz. Po trzech latach, w 1529 roku, Mazowsze stało się częścią Królestwa Polskiego. Dyskutują: prof. Janusz Grabowski i prof. Wojciech Iwańczak.

Opis (streszczenie): 7 lipca 1572 roku zmarł w Knyszynie król Zygmunt II August. W sporządzonym dwa miesiące wcześniej testamencie wyraził wolę, aby jego pogrzeb był skromny. Ostatniego z Jagiellonów pochowano jednak bardzo uroczyście. Jesienią 1572 orszak z trumną króla wyruszył w stronę Warszawy, a stamtąd do Krakowa. Tu w lutym 1574 roku rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe. Czy przebieg uroczystości pogrzebowych ostatniego Jagiellona jest typowy dla pogrzebów królewskich? Jak chowano innych władców Polski? Ostatni król Polski miał trzy pogrzeby: pierwszy i ostatni był wyjątkowo okazały, godny władcy, środkowy natomiast odbył się w tajemnicy? Czy to jedyny polski władca, jakiemu taki los przypadł w udziale? [Drugi pogrzeb: 14 lipca 1938 r. prochy ostatniego polskiego króla złożono w kościele w Wołczynie]. Zaczęło się też dość osobliwie - na pogrzebie księcia Władysława Hermana. Gall, wspominając o pogrzebie 2 czerwca 1102 r. , pisze, że arcybiskup gnieźnieński przez pięć dni odprawiał w Płocku egzekwie, nie śmiejąc pochować księcia przed przybyciem synów: Zbigniewa i Bolesława. Zanim doszło do złożenia ciał do grobu, między braćmi doszło do walki o skarb i królestwo. Szczęśliwie udało się ich na ten czas pogodzić. I tu pytanie: czy tak też często bywało? Władysław Łokietek - pierwszy władca, który spoczął na Wawelu, gdzie wcześniej chowano polskich władców? Pierwszy i szczegółowy opis pogrzebu, jaki się zachował, dotyczy Kazimierza Wielkiego. Co o nim wiemy? Jak długo trwały uroczystości? Jak noszono żałobę po królu? [Piastowie] Czy można mówić, że w okresie średniowiecza wypracowany został zwyczaj pogrzebów królewskich? Jakie pogrzeby w średniowiecznej Polsce miały królowe? Pogrzeb Jagiełły - czy odbył się według tego samego porządku? Pogrzeb Zygmunta I Starego. Kiedy odbywała się koronacja nowego króla? Jak ubierano polskich władców do trumien? [ubogo, z wyjątkiem Jagiellonów, którzy zgodnie z tradycja litewską ubierani byli do trumien z przepychem]. Czy władcy zagraniczni przybywali na uroczystości pogrzebowe? Jak wyglądały pogrzeby polskich królów za granicą? [Władysław II Wygnaniec, Wacław II z Przemyślidów, Wacław III z Przemyślidów, Ludwik Andegaweński, Aleksander Jagiellończyk, Henryk Walezy, August III]. Goście: dr Przemysław Gawron i dr Bartłomiej Dźwigała.

Opis (streszczenie): Powstanie w 1918 roku Niepodległej Polski i trwające walki w obronie jej granic postawiły na porządku dziennym kwestię opieki medycznej nad żołnierzami i oficerami Wojska Polskiego. Już w pierwszych dniach listopada 1918 roku w Ministerstwie Spraw Wojskowych powołano Departament Sanitarny. Powstawały szpitale wojskowe, a w jednostkach sekcja i kompanie sanitarne. W 1919 i 1920 roku przeprowadzono obowiązkowy pobór do wojska lekarzy, felczerów i studentów medycyny. Na podstawie wydanej 1919 roku "Tymczasowej Organizacji Wojskowych Zakładów Sanitarnych" tworzona była sieć wojskowej służby zdrowia w Rzeczypospolitej. Już w połowie lat trzydziestych obejmowała ona cały kraj i wszystkie rodzaje wojsk, i była niezależna od cywilnej służby zdrowia. Goście: prof. Marek Dutkiewicz i dr Aleksander Rutkiewicz.

Opis (streszczenie): Lata II Rzeczypospolitej wypełniała walka polityczna o zakres uprawnień Prezydenta. Ostatecznie, w 1935 roku zwyciężyła koncepcja silnej prezydentury, zdecydowanie górującej prerogatywami nad władzą ustawodawczą. W ramach tych uprawnień, artykuł 24. Konstytucji Kwietniowej umożliwiał prezydentowi wyznaczenie następcy. Ten właśnie zapis uratował ciągłość państwowości polskiej po napaści Niemiec i Związku Sowieckiego w 1939 roku. Przez kilkadziesiąt lat istnienia na uchodźstwie, w czasie wojny i po niej, Urząd Prezydenta RP stanowił o ciągłości demokratycznego Państwa Polskiego; inspirował, dodawał sił do przetrwania czasu okupacji, a później ery podporządkowania Związkowi Sowieckiemu. Goście: prof. Marek Kornat, prof. Grzegorz Łukomski, prof. Rafał Habielski.

Opis (streszczenie): 2 sierpnia 1926 roku, blisko trzy miesiące po przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego przewrocie majowym, przyjęto tzw. nowelę sierpniową. Jej zapisy zmniejszały uprawnienia parlamentu. Wzmocniona została pozycja prezydenta. W Polsce rozpoczęły się rządy sanacji.

Opis (streszczenie): 21 października 1956 roku na VIII Plenum KC PZPR - na fali rozliczeń po rozruchach poznańskich - przywrócono do władzy Gomułkę. Wybór towarzysza "Wiesława" przez wielu został przyjęty z entuzjazmem. Jego deklaracje dawały nadzieję na złagodzenie reżimu. Na zorganizowany 24 października na warszawskim Placu Defilad wiec przybyło około 400 tysięcy osób. Za "Wiesławem" szła legenda człowieka, który potrafi przeciwstawić się Stalinowi. Niejako w zapomnienie miał pójść fakt, że tuż po wojnie "Wiesław" deklarował, że "raz zdobytej władzy nie oddamy". W 1948 roku ten "komunista z krwi i kości" został oskarżony przez towarzyszy partyjnych o odchylenie prawicowo - nacjonalistyczne i pozbawiony stanowiska sekretarza Polskiej Partii Robotniczej. Trzy lata później Gomułkę aresztowano miedzy innymi pod zarzutem zdrady i współpracy z obcym wywiadem. Więzienie opuścił w 1954 roku. Dwa lata później został zrehabilitowany i przejął ster władzy.

Opis (streszczenie): Moskiewski najazd na Rzeczpospolitą w 1654 r. wymknął się uwadze potomnych. Zasługa w tym przede wszystkim Henryka Sienkiewicza, który rozsławił inne konflikty tego czasu: Powstanie Chmielnickiego (1648 - 1651) i potop szwedzki (1655 - 1660). Echa owej zapomnianej wojny odnajdujemy już we wstępie do ''Potopu'', ale od początku towarzyszy nam enigmatyczny ton: ''Rozpaliła się wówczas wzdłuż całej wschodniej granicy Rzeczypospolitej straszliwa wojna''. I dalej w kolejnych rozdziałach: ''Fala zalewała kraj coraz dalej, gdzieniegdzie tylko o warowne mury się obijając, ale i mury padały jedne za drugimi i jak upadł Smoleńsk''. Klęska Rzeczypospolitej w latach 1654 - 1655 to swoisty katalog infamii. Szlachta okryła się nią na polu walki i na sejmikach. Swoje do przyczyn klęski dorzucił król Jan Kazimierz. Rzeczy haniebnych dopuszczało się wojsko, a smutek ogarnia, gdy czyta się o postawie ludności Kresów wobec nadciągających moskiewskich hord.

Opis (streszczenie): Wskutek decyzji, podjętych przez Stalina, Churchilla i Roosvelta, Polska straciła na wschodzie niemal połowę terytorium. Rekompensatę miała otrzymać z ziem należących do Niemiec. Polacy wyrzuceni z rodzinnych domów na Wschodzie mieli zająć miejsce Niemców, którzy mieli być przesiedleni w głąb Niemiec. Zmniejszony o połowę i zniszczony wojną kraj miał zagospodarować i zintegrować Dolny Śląsk, Pomorze, Warmię i Mazury z resztą kraju. Jak przebiegał ten proces? Czy historia Ziem Odzyskanych to mit, czy prawdziwe osiągnięcie? Sukces komunistycznej propagandy, czy sukces polskiej racji stanu?

Opis (streszczenie): 6 października 1939 roku Hitler proklamował politykę przesiedleń. Miała ona - jak oświadczył w Reichstagu - stworzyć "nowy ład stosunków etnograficznych" w Europie Środkowo - Wschodniej. Obok działań eksterminacyjnych wymierzonych w Polaków, mieszkających na ziemiach wcielonych do III Rzeszy, rozpoczęły się deportacje obywateli polskich z Pomorza i Wielkopolski. Wysiedlanym konfiskowano majątek. W ciągu kilkudziesięciu minut musieli opuścić domostwa. Dorośli mogli zabrać od 25 do 30 kilogramów bagażu, dzieci - 10 kilogramów. Domy Polaków natychmiast zajmowali niemieccy osadnicy. Kiedy wysiedlenia rozpoczęły się? Jaki był cel tej akcji? Kiedy powstał plan akcji? Kogo obejmował? Jak odbywały się przesiedlenia? Transport do GG. Jaka była skala wysiedleń? Kto zajmował opuszczone przez Polaków domy? [Niemcy z głębi Rzeszy, ale też z krajów bałtyckich, które znalazły się w ZSRS]. Co możemy powiedzieć o ekonomicznej stronie deportacji? [M.in. Sowieci w zamian za opuszczone przez Niemców gospodarstwa płacili Niemcom m.in. ropą]. Podobieństwo deportacji z ziem wcielonych do Rzeszy i ziem wcielonych do Związku Sowieckiego? [Wiele wskazuje na to, że były to działania koordynowane, przynajmniej na poziomie zakładanych celów].

Opis (streszczenie): 30 grudnia 1922 roku powstał Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Totalitarne państwo, w którym dziesiątki milionów obywateli zginęły w obozach koncentracyjnych, zmarły z głodu lub zostały zamordowane. Ale też państwo, które osiągnęło niekwestionowany status supermorcarstwa. 8 grudnia 1991 roku trzech sekretarzy partii komunistycznej sprawujących władzę w największych republikach państwa sowieckiego ogłosiło, że państwo to przestaje istnieć. Nikt przeciwko temu nie zaprotestował. Dlaczego tak spokojnie upadło Imperium i jakie są tego konsekwencje? Dyskutują prof. Antoni Dudek i prof. Daniel Boćkowski.

Opis (streszczenie): Tuż po pokonaniu przewrotu i obaleniu caratu bolszewicy rozpoczęli rządy terroru. Powstawał system obozów koncentracyjnych i obozów pracy przymusowej. Niewolnicza praca milionów ludzi w kopalniach, kamieniołomach, na budowie kolei i przy wyrębie lasu wspierała gospodarkę Związku Sowieckiego. Byli wśród nich zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby zesłane z powodów politycznych. Nie brakowało osadzonych bez powodu. Trafiali tu także obywatele innych krajów, miedzy innymi Polacy. Główny Zarząd Obozów, po rosyjsku Gławnoje Uprawlenie Łagieriej - instytucja powołana do tworzenia i kierowania siecią obozów dał temu nieludzkiemu systemowi represji nazwę Gułag. Kwestie do poruszenia w dyskusji: kiedy bolszewicy przystąpili do budowy systemu obozów pracy przymusowej? Czy mieli jakiś wzorzec? Kto trafiał do obozów? System sądownictwa; jak odbywały się procesy? Czy w ogóle były; na jakim poziomie zapadały wyroki? Pomysł na wykorzystanie niewolniczej pracy milionów ludzi do budowy potęgi Związku Sowieckiego. Gułag - hasło wzbudzające grozę. Gdzie znajdowały się obozy? NEP - jak wykorzystano pracę niewolniczą? Warunki panujące w obozach. Kobiety i dzieci - odbieranie matkom dzieci; przestępstwa seksualne. Czy świat wiedział o Gułagu? Kiedy zaczęły dochodzić pierwsze sygnały? Trafiali tu nie tylko Rosjanie, ale i inne narody. Jak? Do kiedy działał system? Skala ofiar; czy możliwe jest oszacowanie?

Opis (streszczenie): Niemcy potrzebowały sześciu tygodni, aby w 1940 roku pokonać armię francuską. 22 czerwca Francja i Niemcy podpisały w Compiegne rozejm. W północnej Francji rządzili Niemcy, na południu w Państwie Francuskim ze stolicą w Vichy rządzili Francuzi. Z Niemcami współpracowała w równym stopniu prawica jak i lewica francuska. A jednak Francja znalazła się w czwórce zwycięskich mocarstw przyjmujących akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy i dostała swoją strefę okupacyjną. Dlaczego? Dyskutują profesorowie: Małgorzata Gmurczyk - Wrońska, Marek Kornat i Henryk Stańczyk.

Opis (streszczenie): "Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być naszym pierwszym zadaniem (...). Podam dla celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. (...). Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni." - mówił Adolf Hitler do dowódców w przededniu podpisania paktu Ribbentrop - Mołotow. 1 września zaatakował. Kilkanaście dni później, 17 września przyłączył się Stalin. W czasie trwających do 6 października walk straciliśmy około 70 tys. żołnierzy i oficerów. Rannych było 133 tys. Do niewoli niemieckiej trafiło około 400 tys. żołnierzy i oficerów. Zaś w niewoli sowieckiej znalazło się 230 tysięcy żołnierzy. Około 88 tysięcy żołnierz przedostało się za granicę.

Opis (streszczenie): Polskie zwycięstwa. Kircholm 1605. "Bitwa zaś kircholmska, dzieło to wśród rąk boskich, a potem męstwa dzielności i sławy jego na wszystkie narody i na wszystkie wieki, dziwowisko jakieś i komuż jest w Rzeczpospolitej tajną. Dziwują się po dziś dzień cudzoziemscy hetmani, pełne są ich zamorskie kroniki. Kilkanaście tysięcy ludzi zbrojnych znieść od internectionem tak małą garścią ludzi, z tak swoją szkodą; bardziej mu się potomne wieki dziwować aniżeli wierzyć będą" - mówił Jakub Sobieski podczas pogrzebu hetmana Jana Karola Chodkiewicza, szesnaście lat po zwycięstwie nad Szwedami. Jak doszło do tej batalii, uznawanej za jedno z największych zwycięstw Rzeczpospolitej Obojga Narodów? Goście: prof. Dariusz Kupisz, prof. Mirosław Nagielski i dr Przemysław Gawron.

Opis (streszczenie): Obrona Grodna w 1939 roku. 20 września 1939 roku Armia Czerwona rozpoczęła atak na Grodno. Miasta broniło około 2 - 2, 5 tys. mieszkańców, nie licząc żołnierzy 101. i 102. rezerwowych pułków ułanów. Po południu 21 września walki przeniosły się do centrum Grodna. Wieczorem miasto było zajęte. Sowieci stracili około 800 zabitych, rannych i zaginionych. Obrońcy zniszczyli około 20 czołgów i tankietek. Do niewoli trafiło koło tysiąca jeńców polskich. Za stawienie oporu najeźdźcom, większość pochwyconych oficerów rozstrzelano na miejscu. W dniach 21 i 22 września Sowieci zamordowali około 300 obrońców i mieszkańców miasta. Miejscami kaźni grodnian była tzw. "Psia Górka" i "Krzyżówka". Obrońcy Pohulanki i policjanci broniący koszar 81. Pułku Piechoty zostali rozstrzelani na miejscu swojej ostatniej walki. Dlaczego Sowieci zaatakowali Grodno dopiero w czwartym dniu agresji? Jakie siły Rosjanie przeznaczyli do ataku na miasto? Jakie siły WP zgromadzone były w Grodnie na przełomie sierpnia i września 1939 roku? Co się z nimi stało po ataku Niemiec? Gdzie zostały skierowane? Jakie siły zostały w Grodnie i broniły miasta? Kto nimi dowodził? Przebieg obrony. Udział cywilnych ochotników, harcerzy. Jakie straty ponieśli Rosjanie? Jak radzili sobie z walką w mieście? Los obrońców miasta. "Kresowe Westerplatte"? Dlaczego Wilno i Lwów tak szybko poddały się? Miejsce Grodna w dziejach "Golgoty Wschodu" - dokonana przez NKWD eksterminacja dużej grupy obrońców, zwłaszcza młodzieży. Depolonizacja Grodna i Grodzieńszczyzny [wywózki na Sybir]. Goście: prof. Henryk Stańczyk, prof. Wojciech Włodarkiewicz, Michał Bogdanowicz.

Opis (streszczenie): 22 września 1939 roku w centrum Brześcia Litewskiego niemiecki generał Heinz Guderian i sowiecki kombrig Siemion Kriwoszein odbierali wspólną defiladę żołnierzy Armii Czerwonej i Wehrmachtu, jako symbol zwycięstwa nad Wojskiem Polskim. Ale kilka kilometrów dalej, w twierdzy brzeskiej, nadal bronili się żołnierze polscy. Twierdzy nie zdobył ani Guderian, ani Kriwoszein. Dowodzeni przez generała Konstantego Plisowskiego Polacy skutecznie się bronili, a następnie potajemnie opuścili twierdzę. Ostatni żołnierze z batalionu kapitana Wacława Radziszewskiego wycofali się w nocy z 26 na 27 września. Sowieci zemścili się na bohaterskich obrońcach Brześcia. Wielu z nich zostało aresztowanych, gdy z bronią w ręku przebijali się w kierunku granicy rumuńskiej. Generał Plisowski został zamordowany w Katyniu, a kapitan Radziszewski w Charkowie. Goście: prof. Henryk Stańczyk, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie i prof. Marek Dutkiewicz, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Opis (streszczenie): Zwycięska Bitwa Warszawska, stoczona w sierpniu 1920 roku, nie zakończyła wojny Rzeczypospolitej z Rosją Sowiecką. Sowieci szykowali się do nowej ofensywy. Na początku września 1920 roku resztki rozbitych dywizji Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego obsadziły linię Niemna i twierdzę w Grodnie. Na front przybywały posiłki. Tym razem Tuchaczewski nie chciał powtórzyć błędu, jaki popełnił kilka tygodni temu i nie zamierzał atakować Warszawy od wschodu. Planował uderzyć na Lublin, wyjść na tyły wojsk polskich, zaangażowanych w potyczki w Galicji, przerwać linie komunikacyjne, rozproszyć oddziały polskie, a następnie wspólnie z siłami Frontu Południowo - Zachodniego ruszyć na Warszawę. 19 września 1920 roku Józef Piłsudski wydał rozkaz do bitwy nad Niemnem. Początek bitwy wyznaczono na 20 września 1920 roku. Główne uderzenie wojsk polskich rozpoczęło się 23 września pod Grodnem i Wołkowyskiem. 25 września polska grupa skrzydłowa wyszła na północ od Lidy, na głębokie tyły wojsk sowieckich. Bitwa niemeńska zakończyła się z końcem września, a do połowy października 1920 roku prowadzono pościg w kierunku Dyneburga, Mińska i Słucka. 18 października wstrzymane zostały działania na froncie. Trwający od lutego 1918 roku sowiecki marsz na zachód został powstrzymany na blisko dwadzieścia lat.

Opis (streszczenie): "17 września to poranek, który muszę zaliczyć do najtragiczniejszych, zmusił nas do całkowitego wyrzeczenia się wszelkiej nadziei" - mówił szef Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza, pułkownik Stanisław Kopański. W niedzielny wczesny ranek, między godziną czwartą a piątą, 17 września 1939 roku ze strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza zaczęły spływać meldunki o ataku wojsk sowieckich. Siły wkraczającej Armii Czerwonej liczyły około sześćset dwadzieścia tysięcy żołnierzy, cztery tysiące siedemset czołgów i trzy tysiące trzysta samolotów. Dzień przed atakiem dało się zauważyć wzmożony ruch jednostek zmotoryzowanych i pancernych w pobliżu granicy. Tymczasem liczącej ponad tysiąc czterysta kilometrów granicy ze Związkiem Radzieckim broniło zaledwie 25 batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza. Jeszcze pod koniec sierpnia gros polskich sił ulokowanych wzdłuż granicy wschodniej przerzucono w głąb kraju, szykując się do obrony przed Niemcami. Stalin mógł więc spokojnie przystąpić do realizacji podpisanego 23 sierpnia 1939 roku tajnego zapisu paktu Ribbentrop - Mołotow, łamiąc jednocześnie obowiązujący układ o nieagresji. Dlaczego Rosjanie zaatakowali dopiero 17 września? Czy Polacy dopuszczali możliwość walki z dwoma agresorami? Co wiedział wywiad KOP o działaniach Stalina? Gdzie znajdowały się oddziały niemieckie w nocy z 16/17 września? Uzbrojenie armii sowieckiej. Przebieg natarcia sowieckiego szczegółowo. Straty sowieckie. Bilans strat poniesionych przez Polaków w walkach z Armią Czerwoną. Reakcja Anglii i Francji na atak Sowietów. Jak ocenić dyrektywę ogólną Naczelnego Wodza z 17 września ["Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów."] Kiedy rodzi się plan opuszczenia Polski przez władze państwowe?