Zamki kresowe Rzeczypospolitej godziny emisji w telewizji, obsada, kiedy leci i gdzie obejrzeć

Opis (streszczenie): Sama nazwa miasta (Ostróg) świadczy o jego obronnym charakterze. Ostróg w starosłowiańskim języku oznaczał zamek, miejsce opalisadowane, zamknięte. Pierwsza wzmianka o Ostrogu jest w Kronice Nestora z roku 1100. Pierwszym posiadaczem miasta był książę Daniel ze szczepu Ruryka, który zbudował na Sądowej Górze zamek. Od niego wywodzi się ród Rurykowiczów, jeden z najsławniejszych rodów na tych terenach, reprezentowany przez walecznych rycerzy, niewiasty wielkiej urody, a także świętych. Do rozwoju miasta przyczynił się Wasyl "Piękny", który rozbudował twierdzę, otaczając ją murami, wzniósł cerkiew oraz ratusz. Najwspanialszą postacią rodu Ostrogskich był wnuk Wasyla - hetman litewski, kniaź Konstanty Iwanowicz, który ustanowił herb miasta. Po śmierci rodu Ostrogskich miastem władali kolejno Zasławscy, Wiśniowieccy, Sanguszkowie, Lubomirscy i Jabłonowscy. Cennym zabytkiem jest Cerkiew Bogojawińska, która stanowiła i integralną część zamku. Dzieje zamku owiane są legendą, a tym samym klątwą, jaka zaciążyła na rodzie Ostrogskich. Historia związana jest z jedną z najbardziej tragicznych postaci kobiecych w dziejach Rzeczypospolitej - Elżbietą z Ostrogskich, znaną pod imieniem Halszki z Ostroga.

Opis (streszczenie): Już we wczesnym średniowieczu w miejscu obecnego Łucka istniał gród słowiańskiego plemienia Dulębów, zwanych także Łuczanami.

Opis (streszczenie): Ołyka należy do najciekawszych miejscowości na Wołyniu. Wzmianka o niej po raz pierwszy pojawiła się w roku 1149 w Kronice Hipackiej, zaś w roku 1492 wojewoda trocki Piotr Janowicz Montygierdowicz założył w Ołyce miasteczko i ufundował kościół katolicki. Barokowa kolegiata pw. Świętej Trójcy uznawana była za najwspanialszy kościół Wołynia. Ufundowana przez księcia Albrychta Stanisława Radziwiłła została wzniesiona w latach 1635 - 1640 według projektu Benedetta Mollego i Giovanniego Maliverniego. Klewań jest utożsamiany przez historyków z grodem Koływań. W roku 1446 Klewań został przez księcia Świdrygiełłę nadany jego marszałkowi dworu Michałowi Wasylewiczowi Czartoryskiemu i stał się jednym z głównych gniazd rodu Czartoryskich. W ich rękach Klewań pozostał do drugiej połowy XIX wieku.

Opis (streszczenie): Już we wczesnym średniowieczu w miejscu obecnego Łucka istniał gród słowiańskiego plemienia Dulębów, zwanych także Łuczanami. Od nich miała pochodzić nazwa miasta, choć według innej hipotezy nazwa pochodzi od słowa "łuk" lub "łuka" odnosząca się do zakola rzeki i otaczających gród nadrzecznychłąk. Prawdziwy rozwój miasta nastąpił w pierwszej połowie XVII wieku, kiedy to ufundowano liczne kościoły i klasztory, dzięki czemu nadano miastu miano "wołyńskiego Rzymu". Najważniejszym zabytkiem jest zamek wzniesiony w połowie XIV wieku przez księcia Lubarta. Jest to największy zamek na Wołyniu i jeden z nielicznych w tym regionie zabytków gotyckich. Trzy baszty połączone są murem obwodowym wysokości blisko 10 m i długości prawie 250 m. Ważnym elementem i dzisiaj jedynym kościołem katolickim jest barokowa katedra pw. św. Piotra i Pawła. W Łucku zamieszkiwał znany wołyński ród Felińskich (Alojzy Feliński pełnił obowiązki sekretarza Tadeusza Kościuszki). Tutaj urodziła się wybitna polska pisarka Maria Korwin - Piotrowska, tworząca pod pseudonimem Gabriela Zapolska.

Opis (streszczenie): Dubno należy do najstarszych miast Wołynia. Niegdyś było miastem prywatnym, centrum rozległych dóbr ziemskich. W 1670 roku Michał Korybut Wiśniowiecki wydał miastu przywilej na cztery coroczne jarmarki, dzięki czemu uzyskało ono rangę ważnego ośrodka handlu. Lata po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej były okresem największego rozkwitu Dubna, gdyż tutaj przeniesiono wielkie targi lwowskie, zwane kontraktami. Dubno należy też do najciekawszych miast na Wołyniu ze względu na liczne zabytki i zachowany układ urbanistycznej starej zabudowy.

Opis (streszczenie): Renesansowy ryneczek, ratusz z wieżą zegarową na której zatrzymał się czas, naprzeciw niego zabytkowa cerkiew pod wezwaniem Świętej Trójcy - tak dziś wyglądają Brzeżany, dawna rodowa siedziba Sieniawskich. Prof. Stanisław Nicieja opowiada historię tutejszej warowni i kościoła farnego, który z czasem stał się mauzoleum rodu Sieniawskich. Znajdujące się w nim cynowe sarkofagi wywieziono w 1920 roku, przed nawałą bolszewicką, aż pod Kraków i tam w Piaskowej Skale przetrwały do dzisiaj. O historii zamku opowiada również Józef Słotwiński - wieloletni reżyser telewizyjny, a przed wojną nauczyciel historii w gimnazjum w Brzeżanach. Do tego gimnazjum uczęszczał między innymi późniejszy marszałek polski Edward Rydz - Śmigły. Na cmentarzu odnajdujemy zachowaną płytę nagrobną jego matki. Towarzyszy nam Leszek Biłyk, ułan 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich, syn ostatniego wojewody lwowskiego, który był kolegą szkolnym Rydza - Śmigłego.

Opis (streszczenie): W kolejnym odcinku "Zamków kresowych..." poznajemy historię Krzemieńca. Cofając się aż do XI wieku, wspominamy nawały tatarskie Batu - chana, prawa magdeburskie, które miasto otrzymało z rąk brata Władysława II Jagiełły - księciaBolesława Świdrygiełły, rozkwit gospodarczy dzięki rozumnemu starostowaniu królowej Bony, aż po klęskę zadaną przez oddziały Krzywonosa. Prof. Stanisław Nicieja opowiada o dzieciństwie Juliusza Słowackiego, jednego z najwybitniejszych poetów polskich doby romantyzmu. W Krzemieńcu, gdzie się urodził, oglądamy grób matki poety, Salomei Słowackiej - Becu. Zaglądamy do kościóła św. Stanisława, w którym znajduje się płaskorzeźba dłuta Wacława Szymanowskiego, przedstawiająca tego, który "królom był równy". W latach 1805 - 1832 działało w Krzemieńcu założone przez Tadeusza Czackiego i Hugo Kołłątaja gimnazjum wołyńskie, które wkrótce urosło do rangi liceum i zdobyło sławę "Aten wołyńskich". Ze względu na wysoki poziom kształcenia podlegało ono nie kuratorium, lecz bezpośrednio ministerstwu oświaty. Poznajemy uczniów liceum: Antoniego Malczewskiego, Tymona Zaborowskiego oraz Antoniego Beaupre. Zwiedzamy Muzeum Ziemi Krzemienieckiej oraz pojezuicki gmach biblioteki mającej w swych zbiorach prace Joachima Lelewela i Józefa Korzeniowskiego. Spacerujemy po cmentarzu Tunickim, gdzie znajduje się grób matki Juliusza Słowackiego.

Opis (streszczenie): Na szczycie urwistej skały bieleją mury ogromnego zamku. Olesko, to tutaj urodził się w 1624 roku prawnuk Stefana Żółkiewskiego, przyszły król polski, Jan III Sobieski, legendarny pogromca Turków pod Wiedniem. Dziś w zamku mieści się filia lwowskiej galerii obrazów. Wśród wielu cennych dzieł sztuki możemy obejrzeć również cztery wielkie obrazy pędzla Martina Altomonte pokazujące odsiecz Wiednia, bitwy pod Parkanami, pod Kłuszynem i pod Chocimiem. Zwiedzając kolejne komnaty, szukamy śladów średniowiecznej historii utrwalonej w obrazach współczesnych tamtym wydarzeniom. Z okien warowni obserwujemy w oddali potężny pomnik pędzącego na spienionym koniu Kozaka ze wzniesioną w górę szablą. W ten właśnie sposób sowieckie władze po II wojnie światowej upamiętniły stoczoną tu w 1920 roku bitwę między pierwszą armią konną Budionnego a wojskami polskimi. Na oleskim ryneczku oglądamy nadgryziony zębem czasu kościół ufundowany jeszcze w XV wieku. To tu, za głównym ołtarzem, znajdował się grobowiec Jana Daniłowicza, wojewody ruskiego i dziadka króla Jana III. Widok zniszczonej świątyni skonfrontowany z przedwojenną fotografią pozwala stwierdzić, że obok ołtarza znajdowała się ogromna kamienna chrzcielnica. Historycy przypuszczają, że to właśnie nad nią był chrzczony późniejszy Jan III Sobieski.

Opis (streszczenie): Trembowla to jeden z najstarszych grodów Ziemi Czerwieńskiej: pierwsze o niej wzmianki pochodzą jeszcze z XI wieku, a prawa magdeburskie otrzymała od Władysława Jagiełły w 1389 roku. Długi jest rejestr sławnych rycerzy pochodzących z Trembowli. Otwiera ten poczet Bartosz z Trembowli, rycerz który w 1410 roku pod Malborkiem poraził Krzyżaków i chorągiew na nich zdobył. W 1440 roku Trembowlę doszczętnie spalili Tatarzy, w sto lat później Wołosi, na których odwet brali potem kolejno następni rycerze trembowelscy: Marcin Kamieniecki, Stanisław Lanckoroński i Jan Tworowski. Ale największą sławę rycerską zyskała białogłowa - Zofia Chrzanowska. W 1647 roku Trembowlę oblegał okrutny Ibrahim Basza. Kiedy, po odparciu wielu szturmów, obrońcom zaczęło brakować żywności i amunicji, dowodzący załogą grodu starosta Samuel Chrzanowski postanowił poddać miasto. Gdy udał się na spoczynek, do sypialnej komnaty weszła jego żona, trzymając w ręku nabite pistolety. Zagroziła, iż odbierze jemu i sobie życie, jeśli ten nie zmieni swojej decyzji. Chrzanowski, zaskoczony tą nadzwyczajną odwagą białogłowy, poprzysiągł dopełnić jej żądania. Już nazajutrz Zofia Chrzanowska, przywdziawszy żelazną zbroję, na czele mężnych zastępów uczyniła śmiałą wycieczkę, pomieszała szyki nieprzyjacielskie i z zabranymi jeńcami wróciła do miasta. Wkrótce też od strony Strusowa nadciągnął Jan III Sobieski i oswobodził Trembowlę. Waleczny czyn Zofii Chrzanowskiej to, obok obrony Zbaraża i Kamieńca Podolskiego, najbardziej legendą obrosła historia polskich kresowych zamków.

Opis (streszczenie): Zbaraż - niegdysiejsza twierdza Rzeczypospolitej, rozsławiona czynami polskiego oręża i upamiętniona przez Henryka Sienkiewicza w "Ogniem i mieczem", dziś jest tylko jednym z wielu małych i sennych ukraińskich miasteczek. Resztki murów obronnych, bramy porośnięte mchem, trawą i łopianami, pozbawione dzwonów kamienne dzwonnice to tylko cień dawnej świetności grodu nad Gniezną. Już w 1474 roku tutejszy zamek został zdobyty przez Tatarów. Odbudował go w 1598 roku Krzysztof Zbaraski, który będąc w Wenecji zamówił u tamtejszego architekta Scamozziego projekt warowni zwanej później palazzo in fortezza. Ale właściwej odbudowy dokonał dopiero architekt holenderski Henrik Van Peene. W XVII wieku zamek przeszedł we władanie rodu Wiśniowieckich. Narrator programu, prof. Stanisław Nicieja przypomina dzieje obrony zbaraskiego zamku, ilustrując swoją opowieść szkicami oraz rysunkami, m. in. Szymona Kobylińskiego i Antoniego Uniechowskiego.

Opis (streszczenie): Historia hetmana Jana Karola Chodkiewicza i twierdzy w Chocimiu oraz roli, jaką ten zamek obronny odegrał w naszej historii. To tu w 1621 roku, w czasie słynnego oblężenia zamku przez wojska turecko - tatarskie, zmarł hetman Jan Karol Chodkiewicz. Walki toczone od września do października zakończyły się klęską turecką. Po raz drugi Turcy ponieśli klęskę w roku 1671, tym razem w starciu z wojskami Jana III Sobieskiego. Nieopodal Chocimia, zaledwie 8 kilometrów dalej, znajdują się Okopy Świętej Trójcy. Twierdzę tę zbudował w 1692 r. , właśnie w obronie przed najazdami tureckimi za panowania króla Jana III Sobieskiego, Stanisław Jan Jabłonowski - hetman wielki koronny. To Okopy Świętej Trójcy były obozem wojsk koronnych, które stale trzymały w szachu siły tureckie stacjonujące w Kamieńcu Podolskim i Chocimiu. To one też w "Nie - boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego stały się miejscem ukrycia w 1769 r. konfederatów barskich pod wodzą Kazimierza Pułaskiego przed wojskami rosyjskimi.

Opis (streszczenie): Widok jak z bajki: rozwidlenie rzeki Smotrycz obejmuje Kamieniec niczym obcęgami tak szczelnie, że sprawia on wrażenie wyspy. Z Wyżyną Podolską łączą tę wyspę dwa mosty: Turecki i Polski. W dole baszty, mosty zwodzone, barbakany i wieże. Dziś to wieże cerkwi, ale niegdyś kościołów i...meczetów, bo w 1672 roku miasto zdobyli Turcy. Kamieniec Podolski jak warkocz splata Orient z Europą, islam z kulturą chrześcijańską. Mimo tylu kataklizmów wojennych, udało mu się zachować ten barwny charakter, chociaż jest on widoczny już tylko w architekturze, stanowiącej odbicie wojowniczych dziejów miasta. O historii kamienieckiego grodu opowiada prof. Stanisław Nicieja. Mówi m.in. o trzech bramach, które do niego wiodły - Ruskiej, Lackiej oraz Wietrznej. Z wieży Lackiej zachował się tylko strzęp muru, a na nim orzeł polski. Stąd kamera przenosi nas na most zwany Tureckim, otoczony kilkoma basztami cechowymi. Z kolei katedra gotycka to budowla szczególna: świątynia katolicka, której wieżą jest dawny minaret. Nad mahometańskim półksiężycem znajduje się posąg Matki Boskiej. Takiego drugiego przekładańca historii, religii i obyczajów nie ma w całej Europie.

Opis (streszczenie): Historia miasta założonego w 1601 roku przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Zwiedzamy najbardziej znane zabytki: ruiny zamku, który stał się po Wilanowie ulubionym miejscem odpoczynku Jana III Sobieskiego (cytat z listów do Marysieńki), barokowy kościół farny, w którego podziemiach znajdują się sarkofagi rodziny Żółkiewskich i Sobieskich, kościół dominikanów, synagogę oraz renesansowy rynek, jeden z najpiękniejszych w całej Galicji. Całość ilustruje ogromna liczba ikonografii, dawne litografie ukazujące rynek, kamieniczki i kościoły. Przedstawiono również fragmenty współcześnie nakręconego filmu dokumentalnego dotyczącego pobytu polskiego teatru ze Lwowa z dramatem Jana Kochanowskiego "Odprawa posłów greckich".

Opis (streszczenie): Jazłowiec to jedna z najstarszych osad Podola o wspaniałej przeszłości historycznej. O dawnej świetności miasta świadczą ruiny potężnej niegdyś twierdzy, mury kościoła św. Anny czy zarosłe chwastami cmentarze. Gdy król Kazimierz Wielki odzyskał Podole dla Polski, Jazłowiec otrzymał prawa miejskie i został przekazany rodzinie Buczackich, ci zaś - gdy tu osiedli - przyjęli nazwisko Jazłowieccy. Wznieśli potężną warownię, która miała bronić przed licznymi najazdami Tatarów i Turków. W Jazłowcu urodzili się m.in. Kornel Ujejski oraz Mikołaj Gomółka - najwybitniejszy polski kompozytor epoki renesansu. W kościele św. Anny swoją pierwszą posługę kapłańskąodbywał w 1894 roku Adam Stefan Sapieha, późniejszy kardynał krakowski. Na zamkuw Jazłowcu swoje młodzieńcze lata spędził Stanisław August Poniatowski. Latem 1920 roku w wąwozach nieopodal Jazłowca doszło do słynnej trzydniowej bitwy, która okryła nieśmiertelnąchwałą ówczesny VI Pułk Ułanów.

Opis (streszczenie): Kresy południowo - wschodnie dawnej Rzeczpospolitej do dziś są usiane setkami zamków. Wiele z nich wpisało się w kanon wielkich wydarzeń historycznych jak Chocim, Zbaraż, Trembowla, Kamieniec Podolski. Odcinek opowiada o twierdzy w Buczaczu. Było to gniazdo rodu Buczackich. Ostatnia z rodu /Katarzyna/ wnosi je w posagu Andrzejowi Potockiemu. Odtąd zamkiem i miastem władają Potoccy. Przez cały wiek XII Buczacz najeżdżany jest przez wojska tureckie. Narrator wraz z aktorami opowiadają historię m. in. cudownegoocalenia Stefana - wojewody bracławskiego, który popadł w 1612 r. w niewolę turecką. Odtąd kolejne pokolenia Potockich fundują miastucoraz to nowe budowle (kościół, cerkiew, ratusz). W tym odcinku również pokazujemy i opowiadamy o 400 - letniejlipie, pod którą król Korybut Wiśniowiecki zrzeka się na rzecz Turcji Podola. Opowiadamy historię studni, przy której Jan Sobieski poił konie, wracając z wyprawy wiedeńskiej (o czym głosi pozłacana tablica z widocznym napisem). Prezentujemy fragmenty wierszy opiewających Podole, a takżezaglądamy do gimnazjum, w którym kształcili się Kornel Ujejski, Zygmunt Freud, Szymon Wiesenthal i Szmuel Josef Agnon - laureat literackiej Nagrody Nobla.